د. موئمین زەڵمی
چاوەكان لەسەر پەیوەندی هەولێر-بەغدان و هێشتاش پرسی گەورە و خەمی گەورەی خەڵك بودجە و موچەی فەرمانبەرانە و بەغداش لە تاو سەرئێشە و گەندەڵی و چاوسووركردنەوە بەردەوامەكان و كوڵەفیت و قاچوقوچی ئاغازادەكان دەستی دەستی بە نوێنەرانی حكوومەتی هەرێم دەكات و ڕەوشەكە لە ئاڵۆزی بەردەوامدایە.
هەرێمی كوردستان لە بیست ساڵی ڕابردوودا هەرگیز پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغدا هێندەی ئێستا ناجێگیر نەبوون و هێندەش پێویستی بە پەیوەندییەكی جێگیر نەبووە، هەروەك دەسەڵاتی هەرێم، لە ماوەی ئەم بیست ساڵەدا زۆر دەرفەتی گرنگیان هاتەپێشەوە كە پەیوەندی هەولێر-بەغدا لە تاكتیكەوە بگوازنەوە بۆ ستراتیج و لە ئاستی حزبی و شەخسییەوە پەیوەندییەكان بكەنە فەرمی و حكوومی و حزبەكانیان و خەڵكەكەش تووشی ئەم سەرئێشانەی ئەم رۆژانە نەكەن، بەڵام هەڵپەی پارەی زۆر و قەپاڵی گەورەی خۆتێركردن و خۆپڕكردن بەرچاوی سیاسەتكارانی ئەم هەرێمەی گرت و ئاڕاستەكان هێندە بە شێواوی شەن كران دۆخەكەیان بە ئاقارێكی تەواو خراپ گەیاند.
نەگبەتی كورد و هەرێمی كوردستان هەر ئەوەندە نیە كە گرفتی ناوخۆیی وخیانەتی ناوخۆیی و شەڕی ناوخۆیی و نالەباری ناوخۆیی یەخەی بەرنادات، بەڵكو دراوسێ و حوكمڕانانی هەر چوار وڵاتەكەش (كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە) لە شەڕی سارد و ناكۆكی بەردەوام و ناتەبایی هەمەچەشندان و ئەمەش زیاتر دۆخەكەی بۆ كورد ناسازتر كردووە و خۆی واتەنی (قوڕەكەی زیاتر خەست كردووەتەوە).
لە ئێستادا ئاڕاستەی سیاسی ناوچەكە بەرەو نالەبارییە و هەریەك لە ئێران و توركیا لە هەوڵی جێكردنەوە و جێگیركردنی زۆرترین بەرژەوەندی و زۆترین كاریگەری خۆیاندان لە عێراق و سوریادا، لەگەڵ ئەوەشدا خاڵی تۆخكراوە (پرسی كورد)ە و ناتەبایی و نالەباری دۆخی ناوخۆییش وایكردوە كە قوربانی سەرەكی هەر كورد بێت.
كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بەردەوامیی هەژموونی مەزهەبی و تائیفی خۆی لەسەر عێراق و حزب و حكومەت و هەڵبژاردن و سێكتەرە جیاوازەكاندا لە دوو دەیەی ڕابردوودا، ئێستا زیاتر خاڵەكانی خۆی لە رێككەوتنە ئەمنی و ئابوورییەكانیدا لەگەڵ عێراق تۆختر دەكاتەوە، لە لایەكەوە تەواوی قەرزەكانی خۆی لە حكوومەتی عێراقی وەرگرتووەتەوە و لە تازەترین لێدوانیدا ئەمیرحسین عەبدولاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران دانبەوەدا دەنێت كە لە ئێستادا نەك تەنها لە عێراق بەڵكو ئێران هەموو قەرز و پارە بلۆككراوەكانی خۆی لە تەواوی وڵاتان وەرگرتووەتەوە. لە لایەكیتریشەوە چاوی لە رێككەوتنە ئەمنییەكەیەتی لەگەڵ بەغدا بۆ چەكداماڵینی هێز و گرووپە چەكدارییەكانی كۆمەڵە و دیموكرات و كۆتاییهێنان بە چالاكی سەربازی و پارتیزانی ئەو هێزانە لە سنورەكانی هەرێمی كوردستان بۆ سەر سەربازگە و پاسدارەكانی كە هەمیشە ئەم هێزانە مەترسی بوون بۆسەر گیانی پاسەوان و هێزە سنوورییەكانی ئێران.
هەرچی توركیاشە چاوی لە پارەكانی عێراقە، ئەمە لەو بیركردنەوە ئابوورییەی ئەردۆگان و سیاسەت و ستراتیجی پاش هەڵبژاردنی رابردووەوە بە روونی دەردەكەوێت، هاوكات ئەنقەرە لەهەر چوار ئاستی (سیاسەتی حوكمڕانی، سیاسەتی ئاسایش، سیاسەتی وزە و سیاسەتی ئاو)دا چاوی لە سەپاندنی دێڕبەدێڕی بەرژەوەندییەكانی خۆیدایە لە رێككەوتنێكدا لەگەڵ بەغدا و كوردیش موهرەیەكی جوڵاوی بەردەستی هەردوولایە بۆ دەستلەیەخەدان و دەستشكاندنەوەی یەكتر یان تەوقە و باوەشێكی سیاسی. بۆ ئەم مەبەستەش سەردانی یەك لەدوایەكی وەزیرانی وزە و بازرگانی بە دوای سەردانە جەنجاڵ و پڕ چالاكییەكەی هاكان فیدان-وەزیری دەرەوەی توركیا بۆ بەغدا و هەولێر رەنگی داوەتەوە و چاوەڕوان دەكرێت لە سەردانە چاوەڕواننكراوەكەی رەجەب تەیب ئەردۆگان بۆ بەغدا و بەسرە و هەولێر توركیا زیاتر لە ئامانجەكەیە خۆی كە (پارە)یە نزیك بكاتەوە. هاوكات زیادكردنی هێرشە درۆنییەكانی بۆ سەر ئۆتۆمبێل و فەرماندە و ئەندامان و دۆستانی پەكەكە لە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان لە چەند مانگی ڕابردوودا توركیای وەیلانی بەدەستهێنانی رەزامەندی بەغدا و دیمەشق كردووە بۆ بڕینی قردێلەیەكیتری بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ عێراق و سوریا.
ئەگەر وردتر سەیری وێنەكە بكەین دەبینین كە هەر یەك لە ئێران و توركیا بەرژەوەندی جیاوازی خۆیان لە عێراقدا زەنگەنهارە دەكەن و لە خوڵەپۆتێی سیاسەت و حوكمڕانی عێراقدا بە دوای زمڕوتە مێژووییەكانی خۆیاندا دەگەڕێن.
بۆیەش سی رۆژی داهاتووی ئەیلول لە مانگە قورس و سەختەكانی بەردەم كورد و هەرێمی كوردستانە و چاوەڕوان دەكرێت بەرز و نزمی و كەوتن و هەستانەوەی پەیوەندی ئێران-عێراق، توركیا-عێراق، ئێران-توركیا، توركیا-سوریا و عێراق-سوریا ئاڕاستەی سیاسەت و تێگەشتنە سیاسییەكان بۆ دۆخی ناوچەكە خێراتر بگۆڕن و كورد و هەرێمی كوردستانیش لە مەدخەلی ئەو ئاڵۆزییانەدان، چونكە كۆبوونەوە ئەمنییە بەردەوامەكانی عێراق و سوریا لە لایەك و ئێران و عێراق لە لایەكی ترەوە و جوڵە و سەردان و كۆبوونەوە بەردەوامەكانی سەرانی توركیا و ئێران لە ناوچەكەدا دەرخەری ئەوەیە كە لە (سیاسەتی دراوسێیەتی ئێران) و لە (سیاسەتی فرەچەشنی و فرەناوچەیی توركیا)دا ئاماژەی ئەرێنی بۆ پەیوەندی و پێگەی كورد و هەرێمی كوردستان ناخوێنرێتەوە، بۆیەش كوردستان لەبەردەم پابەندكردنێكی فراوانتردا دەبێت و چاوەڕوان ناكرێت بە زوویی پەیوەندی هەولێر-بەغدا بگاتە ئاستێكی دڵخۆشكەر وەك ئەوەی بانگەشەی بۆ دەكرێت و هەواڵی موچە و قووتی خەڵكی كوردستانی پێدادەرێژرێتەوە.