بڕی ئەو پارەیەی دوای پەسەندكردنی بودجە بۆ هەرێمی كوردستان دێت

زاری كرمانجی – سۆران :

ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕی ئەو پارەیەی ئاشكراكرد، كە دوای پەسەندكردنی بودجەی گشتی عێراق مانگانە لە بەغداوە بۆ هەرێم دێت.
بە گوێرەی هەردوو بڕگەی یەكەم و دووەم لە ماددەی ١٢ ی یاسای بودجەی عێراق كۆی گشتی تەرخانكراویی شایستەی دارایی هەرێم بۆ ساڵی ٢٠٢٣، لە ئەگەری خەرجكردنی ١٠٠٪ی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان، ساڵانە دەكاتە ١٨ ترلیۆن و ٣١٠ ملیار دینار و مانگانە دەكاتە یەك ترلیۆن و ٥٢٦ ملیار دینار و بەم شێوەیەی خوارەوە دەبێت:
یەكەم:
تەرخانكراویی موچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق مانگانە كە پێویستە بدرێت بە هەرێمی كوردستان دەكاتە بڕی ٨٨٧ ملیار دینار، ئەویش بۆ تەواوی مانگەكانی سێ ساڵی ٢٠٢٣ تاوەكو ٢٠٢٥ بەم شێوەیە:
١- بەپێی مادەی (١٢/ دووەم) و مادەی (١١/ دووەم-ه) بڕی ٩ ترلیۆن و ٣٠٠ ملیار لە چوارچێوەی خەرجییە رەوەنەكان (النفقات الجاریە) بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە كە مانگانە دەكاتە ٧٧٥ ملیار دینار كە ژمارەیان بە ٦٨١ هەزار و ٩٧٩ فەرمانبەر دەستنیشانكراوە، كە لە چاو ساڵی ٢٠٢١ ئەم تەرخانكراوە زیادیكردووە بە بڕی ٣ ترلیۆن و ٥٢٥ ملیار دینار و ئەمەش دڵخۆشكەرە.
٢- بەپێی مادەی (١٠/ دووەم) و مادەی (١١/ دووەم-ه)، بڕی یەك ترلیۆن و ٣٤٦ ملیار دینار وەك خەرجیی موچەی خانەنشینی بۆ هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە كە لە مانگێكدا دەكاتە بڕی 112 ملیار دینار كە ئەمەیان بەراورد بە ساڵی ٢٠٢١ كەمی كردووە بە بڕی ٥٥٥ ملیار دینار.
دووەم:
جگە لە موچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی كوردستان بەپێی مادەی (١٠/ دووەم) و مادەی (١١/ دووەم-ه)، هەر لە ناو خشتەی خەرجییەكانی رەوان بڕی دوو ترلیۆن و ٨٧٣ ملیار دیناری دیكە بۆ هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە بۆ (پێداویستییەكانی كاڵا، پێداویستییەكانی خزمەتگوزاری، چاككردنەوەی مەوجودات، یارمەتییەكان و خەرجییەكانی دیكە).
سێیەم:
پشكی هەرێمی كوردستان لە خەرجییەكانی پەیوەست بە سەرمایە (النفقات الرأسمالیە):
بەپێی مادەكانی (٢/ یەكەم-٤) و (١١/ دووەم-ه)، بڕی دوو ترلیۆن و ٨٧٣ ملیار دینار بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە. بەپێی مادەكانی (٢/ یەكەم-٤) و مادەی (١١/ دووەم-ه)، بڕی ٢٧٦ ملیار و ٥٥٠ ملیۆن دینار وەك پشكی هەرێمی كوردستان لە خەرجیی پەرەپێدانی پارێزگاكان تەرخانكراوە.
لە بارەی ئەم تەرخانكردنە، گرنگە بزانین كە ئەو داهاتە راستەقینەی كە عێراق ئەگەری هەیە دەستی بكەوێت، زۆربەی بۆ خەرجییەكانی بەكاربردن دەڕوات. دەشڵێت، ئەوەش كە لە بودجەی عێراق وەك خەرجییەكانی وەبەرهێنان یان (خەرجی سەرمایە) بۆ پڕۆژەكان و پەرەپێدان تەرخانكراوە، دانراوە كە لە رێگەی قەرزەوە دابین بكرێت و چووەتە چوارچێوەی كورتهێنانەوە كە لە دوای ساڵی ٢٠١٤ەوە سەرەڕای هەبوونی تەرخانكراو بۆ پڕۆژەكان لە سەرتاسەری عێراق، بەڵام هەروەك مورەكەبی سەر كاغەز بووە و بە كردەیی هیچی لێ خەرج نەكراوە.
سەرەڕای ئەوەی بڕی دوو ترلیۆن و ٨٧٣ ملیار دینار بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە، بەڵام ئەگەر وەك ئێستا هەر لەسەر بنەمای خەرجیی كرداری بێت ئەوا ئەم تەرخانكراوە لە ژمارە زیاتر هیچی تر نییە و بە شێوەی كردەیی هیچی لێ خەرج ناكرێت بۆ هەرێمی كوردستان.
چوارەم:
داهاتی دەروازە سنوورییەكان:
داهاتی دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان بە بڕی ١ ترلیۆن و ٥٦٠ ملیار بۆ ساڵیك خەمڵێندراوە لەلایەن عێراقەوە و بەپێی مادەكانی (١٩/ دووەم) و (١١/ دووەم-ه)، بڕی ٧٨٠ ملیار دینار وەك ٥٠٪ی داهاتی دەروازە سنوورییەكان بۆ هەرێمی كوردستان دەمێنێتەوە.
پێنجەم:
پێترۆ دۆلار:
بەپێی مادەی (٢/یەكەم-٥أ)، بڕی ٦٦٤ ملیار و ٣٠٠ ملیۆن دینار وەك پشكی هەرێمی كورستان لە داهاتی فرۆشی نەوتی خاو، (٥٪ ی داهاتی نەوت)، لە كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە.
شەشەم:
موچەی پێشمەرگە:
٢٢٨ ملیار و ٣٠٤ ملیۆن دینار وەك بەشی هەرێمی كوردستان لە تەرخانكراوی وەزارەتی بەرگری بۆ مووچەی پێشمەرگە رەچاوكراوە.
حەوتەم:
پشكی هەرێمی كوردستان لە خەرجییەكانی حاكیمە بۆ تەواوی ساڵی 2023 بە بڕی یەك ترلیۆن و ٢٥٧ ملیار دینار دەخەمڵێنرێت، بەڵام پشكی هەرێمی كوردستان لە خەرجییەكانی حاكیمە بە كاش هەژمار نەكراوە، چونكە لە بنەڕەتدا ئەم خەرجییانە بە شێوەی عەینی دەنێردرێن بۆ هەرێمی كوردستان نەك بە پارەی كاش.