ن/ نیهاد عەزیز سەعید
زیندووبوونەوەی “پرسی ڕۆژهەڵات” لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، کە دەتوانێت ببێتە هۆی فراوانبوونی شەڕ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەری دوورتر، لە ڕاستیدا نوێنەرایەتی کەمتەرخەمی سەرکردە جیهانییەکان دەکات. لە ساڵی ٢٠٠٣دا، نەجمەدین ئەرباکان، سەرۆکوەزیرانی پێشووی تورکیا لە کۆنفرانسێکدا ڕایگەیاند، ئەگەر سوریا ببێتە شانۆی شەڕ، ئامانجی سەرەکی تورکیا دەبێت.
لەو ڕوانگەیەوە دەتوانین بڵێین ڕاستی کرد، چونکە شەڕی سوریا لە ساڵی ٢٠١١ وەک یەکێک لە شەپۆلەکانی بەهاری عەرەبی دەستی پێکرد و لە ساڵی ٢٠١٣ لە کاتی ناڕەزایەتی جەماوەری لە پارکی گێزی ئەستەنبوڵ، دژایەتی دەسەڵاتی ئەردۆغان لە تورکیا هاتە ئاراوە پێشەوە. ئەمڕۆ، ئەگەر یەکێتی ئەوروپا نەتوانێت پشتگیرییەکی جەوهەری پێشکەش بە ئەنقەرە بکات لەڕووی قەیرانی پەنابەرانەوە لە هەمان کاتدا بەردەوام بێت لە سیاسەتی دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی تورکیا لەڕێگەی پشتگیریکردنی گروپە یاخیبووەکان لەڕێگەی دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە، تورکیا دەتوانێت وەڵامی بداتەوە و ڕێگە بدات پەنابەران بچنە ئەوروپا.
ئەگەر ئەوەندە پەنابەر سنوورەکانی یەکێتی ئەوروپا ببڕن، ئەوە دەبێتە هۆی ئاژاوەگێڕی کە کێشەی ناوخۆیی گەورە دروست دەکات، بە پلەی یەکەم بەهۆی پەرەسەندنی لێبوردەیی ئەوروپا بەرامبەر بە ئیسلام و موسڵمانان کە زۆرینەی پەنابەران پێکدەهێنن. وە بە سەرنجدان بەوەی کە پێدەچێت ڕێگری لە هاتنی زۆرێک لە پەنابەران بکرێت بۆ ناو یەکێتی ئەوروپا، مەترسییەکی ڕاستەقینە هەیە کە وڵاتانی بەڵکانەکانی ڕۆژئاوا ناچار بن لە درێژخایەندا ئاگاداریان بن. لە ژێر ڕۆشنایی ئەو شتانەی پێشتر باسمان کرد، پێویستە گرنگییەکی تایبەت بە لێدوانەکەی ئەردۆغان بدرێت لە ئەیلوولی ٢٠١٦، لە میانی کۆبوونەوەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا، کە دەڵێت “جیهان لە پێنج [ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش] گەورەترە.”
کەواتە کەواتە بۆچی تورکیا گرنگە؟ تورکیا تا ساڵی ٢٠٠٢ سیاسەتی دەرەوەی بەرگریی بەڕێوە دەبرد، پێش ئەوەی پارتی AKP بگاتە دەسەڵات. ئەمەش گۆڕانکاری خێرای لێکەوتەوە، وڵاتەکەی هاندا بۆ ئەوەی زۆر زیاتر ئیرادەتر بێت لە سیاسەتی دەرەوەیدا. ئامرازگەرایی ئایینی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هاوکات لەگەڵ قسە و باسەکانی جەنگی سارد لە نێوان ئەمریکا و ڕووسیا، دەبێتە هۆی توندبوونەوەی گرژییەکان کە تەنیا دەتوانێت زیانی یەکتری لێبکەوێتەوە- هەموو ئەمانەش دەگەڕێتەوە بۆ “پرسیاری ڕۆژهەڵات”. دووبارە کردنەوەی پرسی ڕۆژهەلات ،تەنیا دەتوانێت کارەساتی حەتمی لێبکەوێتەوە.
