قەدەغە كردنی چەك بە هۆكار دادەندرێت لە كەمبوونەوەی تاوانەكان

پۆلیسی سۆران: بە هیچ شێوەیەك نابێ هاووڵاتییان چەكیان لابێت، هێزە ئەمنیەكانیش تەنها لە كاتی ئەرك

موڕشید برادۆستی – سۆران:

لە كۆتای مانگی 6ی ساڵی رابردوو، مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیاریدا بە داخستنی هەرچی شوێنی چەك فرۆشتنە و وەزارەتی ناوخۆی راسپارد، چەكی بێ مۆڵەتەیش دەستی بە سەردا بگرن، دووای بڕیارەكە، هەرزوو شوێن و بازاڕی چەك فرۆشان لە تەواوی كوردستان داخران، مەفرەزەكانیش بەردەوامن بۆ نەهێشتنی چەكی بێ مۆڵەت .
ئەم بڕیارەی مەسرور بارزانی، ئومێدی زۆری بۆ خەڵك گەڕاندەوە، پێیان وایە، لە مێژووی حكومڕانی كوردستاندا، یەكەم كابینەیە بڕیارێكی بوێری بەمشێوەیە بدات، بەهۆكاریش دەزانن بۆ كەمبوونەوەی تاوانەكان و حاڵەتەكانی كوشتن و خۆكوشتن و پاراستنی سەر و ماڵی هاووڵاتییان .
پارێزەر بەناز حەدێ، شارەزا لە بواری یاسایی لە سەر پرسی چەك، بۆ زاری كرمانجی گووتی:” چەك هەڵگرتن یان هێشتنەوەی چەك لە ماڵەكاندا دیاردەیەكی بەرچاوە لە هەرێمی كوردستاندا، هەرچەندە قەدەغەی چەك هەڵگرتنی بە بێ مۆلەت كراوە بە پێی یاسای چەك، بەڵام بە داخەوە ئەم یاساییە وەكو پێویست نەبۆتە رێگر لە قەدەغەكردن و بەرەنگاربونەوەی ئەم دیاردەیە تاكو ئیستاش زۆربەی تاكەكانی ئەم كۆمەڵگەیە چەكیان هەیە، بگرە چەكی قورسیش، بۆیە زۆر گرنگە بە ڕژدی كار بۆ لەسەر نەهێشتن و كەم كردنەوەی ئەم دیاردەیە بكرێت.
دووپاتی كردەوە:” بوونی دیاردەی چەك، شكۆ و هەیبەتی یاسا ناهێلێت و بازرگانی و بازاڕی ڕەش بە چەكیش دروست دەبێت، لە ئەنجامدا ئاسایشی مەدەنی و كۆمەڵایەتی و خێزانی لە كۆمەڵگەدا دەسڕدرێتەوە، ئەمەش وا دەكات سەقامگیری دەروونی و كۆمەڵایەتی لای تاكەكانی كۆمەڵگە جێگیر نەبێت و متمانەیان بە یاسا و دام و دەزگا تایبەتمەندەكان نەمێنێت.
بەگووتەی ئەو پارێزەرە، زۆربەی ئەو تاوانانەی ئەنجام دەدەرێن لە رێی چەكەوەیە، هەرچەندە ئەو كەسانەی چەك هەڵدەگرن زۆربەیان مۆڵەتی یاساییان نییە، بەڵام ئەوانەشی كە مۆلەتی یاساییان هەیە لە دەرفەتێكدا هەمان تاوانی پێ ئەنجام دەدەن، ئێمە دەپرسین مۆڵەتدان بۆ هەڵگرتنی چەك چ مانایەكی هەیە؟ جگە لە كوشتنی بە مۆڵەت نەبێت، چونكە تاكو ئیستاش تاوانەكانی كوشتن و بە تایبەت كوشتنی ئافرەتان بە بیانووی شەڕەف و ناموس و كێشە خێزانی و كۆمەڵایەتییەكان هەر لە رێی بەكارهێنانی چەك بووە.
گووتیشی:“ جێبەجێكردنی یاسای چەك وەكو خۆی و هەمواركردنەوەی هەندێك مادە و بڕگەی و گرتنەبەری رێكاری ورد و ڕژدتر وا دەكات ئەم دیاردەیە كەم ببێتەوە و نەهیشتنی بازاڕی چەك و بازرگانی كردن بە چەك چ بە شێوەیەكی ئاشكرا یا بە شێوەیەكی نەهێنی، چونكە بوونی چەك لەلای هاووڵاتییان وا دەكات دیدێكی نایاسایی و ناشارستانی و سەربازیی دروست بێت، كە پێی وایە، تەنیا بە چەكەكەی خۆی، خۆی دەپارێزێت.
غەیدا بێرۆخی، مامۆستای زانكۆ، بە زاری كرمانجی گووت:” كاتێك بڕیارێكی نوێ دەردەكرێت كۆمەڵێك لێكەوتەی دەبێت، گرنگ ئەوەیە بڕیارەكە تاچەند دەتوانێ خزمەت بەكۆمەڵگە بگەیەنێت وچاكسازی بكات، گرنگ نییە كە چەند ناڕەزایەتی بەدوای دێت.
ئەو مامۆستای زانكۆ، دەڵێت:” بە شێوەیەكی گشتی بریاڕی قەدەغەكردنی چەك لەلایەن مەسرور بارزانی، بڕیارێكی باش و لە جی خۆی بوو، چونكە لەم دوایانەدا و پێش دەركردنی ئەم بڕیارە بینیمان كە رێژەی كوشتن و خۆكوشتن بەڕێژەیەكی بەرچاو لە شار و شارۆچكەكانی كوردستان بەرزببووەوە، هەبوونی بچوكترین كێشە كارەساتی گەورەی دەخوڵقاند، كوشتن و بریداربوونی لێ دەكەوتەوە، لەكاتی توڕەبووندا پەنایان بۆ چەك دەبرد، لەلایەن هەندێك خەڵك وەكو خووێكی لێهاتبوو و هەڵگرتنی چەك ببووە چاولێكەری، كاتێك كەسێكیان دەبینی چەكی پێیە، ئەوانی تریش بە پێویستیان دەزانی كە چەك هەڵگرن، لەكاتێكدا كەپێویستی پێی نەبوو، هەربۆیە ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە چەك لەزۆربەی ماڵەكان دا هەبێت، لە كاتێكد هەبوونی چەك خۆی كارەساتە.
غەیدا بێڕۆخی، گووتیشی:” دەركردنی ئەم بڕیارە لەم كات و ساتەدا كارێكی باش و گرنگ بوو، زەوورەتێكی یاسایی بوو بۆ رێگری كردن لەم دیاردەیە، چونكە ئەگەر بێتو چەك لە هەموو ماڵێك و لەلای هەموو كەسێك دا نەبێت، تەنانەت ئەگەر گەورەترین كێشە هەبێت بە ئارام گرتن و تێپەڕبوونی كات چارەسەر دەبێت.هەروەها ئەم بریارە پێویستە ئەوانەی كەرتی سەربازیش بگرێتەوە، تەنانەت بۆ ئەوان بڕیارەكە پێویستە توندتریش بكرێت لەخەڵكی دیكە، چونكە خۆی ئەركی ئەوانە پاراستنی خەڵك و سەروماڵییان، دەبێت زیاتر پابەند بن چەك بەكارنەهێنن، مەگەر لەكاتی ئەرك و كاری پێویستدا نەبێت.
كازیوە محەمەد خەتات، چالاكوانێكی كۆمەڵی مەدەنیە لە سۆران، دەڵێت:” دیاردەی چەكداری لە نێوان خەڵكی بەتایبەت چەكی مامناوەند و چەكی قورس زۆر مەترسیدارە، چونكە لە ململانێكاندا بەكاردەهێنرێن و قوربانی لێدەكەوێتەوە، لە ماوەكانی رابردووشدا بەهۆی كێشە كۆمەڵایەتی و ئاڵۆزەكانەوە، لە هەندێ رووداودا بەهۆی كێشەیەكی بچووكیش چەك بەكار هاتووە و چەندین هاووڵاتی بوونە قوربانی .
زیاتر گووتی:” ئەو بڕیارەی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، لەو كاتەدا زۆر گرنگ بوو، پێویستیشە مەفرەزەكانی پۆلیس و هێزە ئەمنییەكان ماڵەكانیش بگەڕێن بە دووای چەكی بێ مۆڵەت، هەروەها لەرێگەی پێگەیەكی تایبەتەوە دەست پێبكرێت وە یاساكان بە شێوەیەك رێكبخرێن كە ببێتە هۆی كەمكردنەوەی توندوتیژییەكان. بە دڵنیایەوە قەدەغە كردنی چەك كاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر كەمبوونەوەی توند و تیژی و ئاستی تاوانەكان، هەوڵێكی رژد دبێت بۆ پاراستنی گیانی هەموو كەسێك، رەنگە بتوانرێ گیانی بەشێكی زۆری هاووڵاتییانیش بەهۆی ئەو بڕیارە رزگار بكەن.
لای خۆیەوە، عەقید شەماڵ دێواری گووتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی ئیدارەی سۆران، بە زاری كرمانجی راگەیاند:” بڕیاری قەدەغە كردنی چەك، كاریگەری بەرچاوی لە كەمبوونەوەی رووداوەكان هەبووە، پڕۆسەكەش بەردەوامی هەیە، مەفرەزەكانیشمان بۆ ئەم مەبەستە بەردەوام دەردەچن و بازگە دادەنێن، بە هیچ شێوەیەك نابێت هاووڵاتی مەدەنی چەكی پێبێت، ئەوانەی هێزە ئەمنییەكان و پێشمەرگەش دەبێ لە كاتی ئەرك چەك هەڵبگرن، لە دووای دەوام رێگە پێدراو نییە.
گووتەبێژی پۆلیسی ئیدارەی سۆران، دەڵێت”نەهێشتنی چەكی بێ مۆڵەت بەدەست هاووڵاتییان، كارێكی زۆر پێویست بوو، بۆیە ئەگەر هاووڵاتیی چەكی نەبوو یا چەك لە حكوومەت تۆمار كرا و زانیاری تەواومان لەسەری هەبوو، ناتوانێ بەو چەكە تاوان وەك پێشتر ئەنجام بدات، بێگومان ئەمەش كاریگەری خۆی دەبێت و ئاستی تاوان كەمدەبێتەوە.
گووتیشی:”كاركردنی ئێمە زیاتر هۆشیاری و پشكنینە، تا 21ی تەمووزی ئەمساڵ دیاری كراوە، دواتر لیژنەیەكی باڵا لە وەزارەتی ناوخۆی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، پێداچوونەوە بەو چەكە دەكرێت كە لەلایانە، ئەوەی شایەنی مۆڵەت پێدان بێت، بە شێوەی فەرمی مۆڵەتی پێدەدرێت، لە هەمان كات ئەگەر شایەن نەبی، ئەوا پارەكەی پێدەدرێتەوە و چەكەكەی لێ وەردەگیرێتەوە، بڕیارەكە بە هیچ شێوەیەك لە زەرەری هاووڵاتییاندا نییە”.