ن/ شۆخان عبدالرحمن حمد
گەلی کورد کە ژمارەی دانیشتووانی بە نزیکەی ٤۰ملیۆن کەس دەخەمڵێندرێت، زۆرجار وەک نەتەوەیەکی بێ وڵات وەسف دەکرێت. کورد لە چەند وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بڵاوبونەتەوە، لەوانە تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا، لە مێژە ئاواتەخوازی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان بوونە.
کورد مێژوویەکی دەوڵەمەندی هەیە کە پێش سیستەمی دەوڵەتی نەتەوەیی مۆدێرن کەوتووە. ئەوان سەدەها سەدەیە لە خاکی باوباپیرانیان کە بە کوردستان ناسراوە نیشتەجێن. بەڵام کورد ڕووبەڕووی پەراوێزخستنی سیاسی و هەوڵی تاسلیمکردنی کولتووری و دابەشبوونی خاکی بووەتەوە کە لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا لەلایەن زلهێزە کۆلۆنیالیزمەکانەوە سەپێندرابوو، کە ئەمەش وای لێکردبوو کە کیانێکی نەتەوەیی یەکگرتوو بن.
لە هەر وڵاتێک کە کورد تێیدا نیشتەجێیە، خەباتەکانیان بۆ دانپێدانان و ئۆتۆنۆمی فۆرمی جیاوازی وەرگرتووە. لە تورکیا پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە خەریکی خەباتی چەکدارانە بۆ مافەکانی کورد، بە دوای مافە ڕۆشنبیری و زمانەوانی و سیاسییە گەورەکاندایە. لە عێراقدا کورد لە سەرەتای نەوەتەکانەوە بە دامەزراندنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و هەرێمی خۆسەری خۆی پێشکەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. لە سوریا و ئێران، خواستەکانی کورد بۆ دیاریکردنی چارەی خۆنووسین، ڕووبەڕووی تەحەددای بەرچاو و سەرکوت بوونەتەوە.
هەوڵی کورد بۆ چارەی خۆنووسین ڕووبەڕووی ئاستەنگ و تەحەدای بێشومار دەبێتەوە. لەوانە ناکۆکی سیاسی و خاکی، نیگەرانییە ئەمنییەکان، ڕکابەرییە ناوچەییەکان، گرژییە نەتەوەییەکان و ئاڵۆزییەکانی جیۆپۆلەتیکی. خەباتی کورد زۆرجار بەرەوڕووی بەرخۆدانی حکومەتەکانی هەریەکەیان بووەتەوە، کە خواستەکانی کورد وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر یەکپارچەیی نەتەوەیی و سەقامگیریی خۆیان دەزانن.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی جۆراوجۆری لە پرسی کورددا بینیوە. لە کاتێکدا هەندێک وڵات پشتگیریان بۆ مافەکانی کورد و چارەنووسی خۆنووسین دەربڕیوە، هەندێکی دیکەش بەهۆی بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیکییەکانی خۆیان و نیگەرانییەکانیان لە کاردانەوەی ئەگەری وریا بوون. نەبوونی هەڵوێستێکی یەکگرتووی نێودەوڵەتی سەبارەت بە پرسی کورد، تەحەددای بۆ بەدیهێنانی خواستەکانی کورد دروست کردووە.
خەونی کورد بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ بەردەوامە لە ئاواتێکی قووڵی چەسپاو بۆ زۆرێک لە کوردەکان. بەڵام ڕێگای گەیشتن بە چارەی خۆنووسین ئاڵۆز و فرەلایەنە. پێویستی بە دانوستانی دیپلۆماسی و وتووێژی سیاسی و ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و داننان بە مافە ڕۆشنبیری و سیاسییەکانی کورد هەیە. پێشهاتەکانی ئەم دواییە، وەک شەڕی داعش و گۆڕانکارییەکانی دینامیکی ناوچەیی، هەم دەرفەت و هەم تەحەدای بۆ کورد لە بەدواداچوونی چارەنووسیدا خوڵقاندووە.
کورد وەک نەتەوەیەکی بێ وڵات بەرگەی خەباتێکی درێژخایەنی گرتووە بۆ دانپێدانان و خود موختاری و چارەی خۆنووسین. مێژوو و ناسنامەی کولتووری و ئاواتەکانیان بۆ بەدەوڵەتبوون، دیمەنی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە قاڵب داوە. لە کاتێکدا کە تەحەددیاتەکان بەردەوامن، گەلی کورد بەردەوامە لە دووپاتکردنەوەی مافەکانی و کارکردن بۆ ئایندەیەک کە کولتوور و زمان و شوناسە جیاوازەکەی بتوانێت لە چوارچێوەی قەوارەیەکی نەتەوەیی دانپێدانراو و ڕێزداردا گەشە بکات. بەدی هاتنی خەونی کورد وەک پرۆسەیەکی ئاڵۆز و بەردەوام دەمێنێتەوە کە پێویستی بە دیالۆگی بنیاتنەر و هاوکاری ناوچەیی و پابەندبوون بە بەرز ڕاگرتنی ماف و خواستەکانی گەلی کورد هەیە.