میرنشینی عەنازی

پەروەر جادر ئەحمەد
قوتابی بەشی مێژوو قۆناغی سێیەم فاكەڵتی ئادابی زانكۆی سۆران

ئامانجم لەنووسینی ئەم وتارە باسكردنی میرنشینی (عەنازی )ی و ناساندنی گرنگترین میرەكانی ئەم میرنشینەو هۆكارەكانی رووخاندنی میرنشینەكە. ئەگەر بێتوو باس لەسەرەتای دامەزراندنی ئەم میرنشینە بكەین>

سەبارەت بە دامەزراندنی میرنشینەكە.
میرە شازنجانییەكان لە ئەنجامی وەرگرتنی ئەم دەستەڵاتە توانیان دەستەڵاتیان لە هەرێمی چیا بچەسپێت، دواتر توانیان لە (٣٨١ك) میرنشینێكی كوردی بە ناوی شازنجی یان عنازی دابمەزرێنن، میری دامەزرێنەر ناوی (ابوفتح بن عناز)ە كە تووانی سەركەوتوو بێت لە چەسپاندنی دەستەڵاتی و توانی چەند ناوچە و قەڵایەك بخاتە ژێر دەستەڵاتی خۆی، ئەمەش واتە ئەم میرنشینە تا ساڵی (٥١١ك) بەردەوام بووە لەلایەن سلجوقییەكان كۆتایی پێهات وە ناوی میرنشینەكە لە ناوی باوكی وەرگیراوە.

گرنگترین سیفەتەكانی ئەم میرنشینە كەمی زانیارییە، میرەكان و قۆناغەكانی میرنشینەكەو ناوچەكانی ژێر دەستەڵاتیان تەنانەت لەوانەییە گۆرانكاری لە گواستنەوەی پایتەخت لە حلوان لەسەردەمی ئەبوفتح كوڕی محەمەد، بۆ شارەزوور لە سەردەمی بەكر كوڕی مهلهل، رۆڵی هەبوبێ لەم تەم و مژییە، هەروەها لەوانەییە زۆری ئەو لاشەو وێرانكاری و تالانكردنەیی كە میرنشینەكە توشی هاتووە رۆڵی خۆی هەبووبێت، هەروەها مێژوو نووسەكان زۆر بەكەمی ئاماژە بە مێژووی میرنشینەكە دەكەن، تا ئێستا سەرچاوەیەك ئاماژە بەوە ناكات كە پەیوەندی نێوان میر ئیبن ئەبی شوك كوردی و میر ئەبوو فەتح محەمەد عەناز چییە، لەوانەیە برا بووبن یاخوت ابوفتح كوری ابی شوك بووبێ یان باپیری بووبێت. بەهۆی كەمی زانیاری لە بارەی ئەم میرنشینە دەبینین توێژەر (حصام الدین نقشبندی) لە ماستەرەكەیدا بەناوی (الكرد فی دینور وە شازور قرنین الرابع والخامس الهجری ) كە مێژووی ئەم میرنشینە بە دوو قۆناغ دابەش دەكات :

١- لەگەڵ دامەزراندنی میرنشینەكەوە دەستپێدەكات لە (٣٨١ك) تاوەكو دەركەوتنی سلجوقییەكان ، وە باس لە هەڵوێستی میرنشینەكە دەكات بەرامبەر بوەیهیەكانی بەغدا و بوەیهیەكانی ناوچەی رەی .

٢ -ئەمەش بە دەركەوتنی سلجوقییەكان دەستپێدەكات تاكو كەوتنی میرنشینەكە (٥١١ك) بەدەست سلجوقییەكان.

گرنگترین میرەكانی میرنشیینەكە:
ئاماژەمان بەوەكرد كە یەكێ لە سیفەتەكانی ئەم میرنشینە كەمی زانیارییە لەبارەی رووداوە سیاسییەكان چونكە مێژوو نووسەكان بەكەمی ئاماژە بە هەوالەكانی دەكەن ئەمەش تەنها لەكاتی باسكردنیان بۆ بوەیهیەكان و سەلجوقییەكان و میرنشینە عەرەبەكانی وەك ( موزیدی و عەقەیلی) ناویان هاتووە.

١-میر ابن ابی شوك كوردی :
ئەم میرە كە پلەی پارێزەری رێگای خوراسانی پیدراوبوو لە لایەن بویهیەكان ، هەرچەندە ئەم میرنشینە لەوسەردەمی ئەودا قەوارەیەكی سیاسی بوو،بەلام ئەم میرە بەردی بناغەی بۆ ئەم میرنشینە داناوە.

٢- ئەبوو فتح محەمەد كوڕی عناز :
ئەمە یەكەم میری رسمی میرنشینەكە بووە لە (٣٨١ك) میرنشینی عەنازی دامەزراند ، وەدەستەلاتی خۆی فراوان بكات و زۆر ناوچە بخاتە سەر میرنشینەكە. ئەم میرە (٢٠)سال حوكمی كردووە تا سالی (٤٠١ك) كۆچی دوای كردووە، لە گرنگترین میرەكانی میرنشینەكەیە چونكە ئەو میرنشینەكەی دامەزراندووە و هاوچەرجی میر بها‌والدولە ی بوەیهی بووەو بها‌والدولە زۆر كات داوای یارمەتی لێكردووە لە شەرەكانی دژی دوژمنانی هەربۆیەش بها‌والدولە لە (٣٩٧ك) میر ابوفتح دەكات بە پارێزەری رسمی رێگای خوراسان بۆیە ابوفتح دوای وەرگرتنی ئەم دەستەلاتە هەولی فراوانكردنی دەستەلات داوەو كۆمەلی شارو قەلای كۆنترۆل كردووە، وەك (قرماسین – شاروەزوور – داقوق و دەسكەرە ) .3_حسام الدین ابوشو) لە دوای مردنی ابوفتح لە (401) كورەكەی دەستەڵاتی وەرگرتووە كە ناسراوە بە حسام الدین ابوشوك ئەویش بەردەوام بوو لە فەرمانرەواتی تا سالی (337) واتە نزیكەی 37 سال.

هۆكارەكانی رووخانی میرنشینەكە.
دابەشبوونی دەسەڵات لە نێوان هەرسێ كوڕی ئەبوفتح ناكۆكی و ململانێی میرەكانی میرنشینەكە لەسەر دەستەڵات و ئەم ململانێیەش هەر لەسەرەتاوە دەستی پێكرد تاوەك و رووخانی میرنشینەكە، بەڵام ترسناكترین ململانێ لە نێوان سەعدی و مهلهلی مامی بوو كە ئەویش دەرەنجامی خراپی بەجێهێشت لەسەر بارودۆخی میرنشینەكە بە تایبەتی دوای پشت بەستنی سەعدی بە دوژمنی هەرە سەختی میرنشینەكە كە ئەویش سلجوقیەكان بوو.

هێرشە یەك لەدوای یەكەكانی دەرەكیەكان بۆ سەر میرنشینەكە كە رۆلی باڵای هەبووە لە لاوازبوونی میرنشینەكە، وەك هێرشی غوز و سەلجوقییەكان.و بەكارهێنان سیاسەتی مەركەزی لەلایەن سلوقییەكان هۆكارێكی راستاوخۆ بوو بۆ لەناو بردنی میرنشینەكە. پەیڕەوكردنی سسستەمی پشتاو پشت كە بووە مایەی گەیشتنی كۆمەڵێ میری لاواز و كەم شارەزا بۆ سەر دەسەلات كە ئەمەش رۆلی خۆی هەبووە لە لاوازكردنی میرنشینەكە.

ئەم میرنشینە هەر لە سەرەتای دامەزراندنیەوە لە ململانێدا بووە لەگەڵ میرنشینەكانی دەوروبەریان بەتایبەتی (حەسنەوی)كە لەیەك ناوچە حوكمیان دەكرد كە ناوچەی چیا بوو.وە بەردەوام بوونی شەر لەنێوان ئەم دوو میرنشینە بووە مایەی رووخاندنی حەسنەوی كە (406)ك وە لاوازكردنی عەنازیەكان.

هەڵكەوتنی شوێنی جوگرافیای میرنشینەكە كە ناوچەیەكی بەخێرو بێر بوو وە رێگەی سەرەكی بازرگانی بوو كە بەرێگەی خۆڕاسان دەناسرا، ئەمەش لە دوولاوە رۆلی هەبووە لەلایەك بووە ململانێ لەنێوان حەسنەوی و عەنازی وە لەلایەك بووە هۆی چاوتێبرینی هێزە دەرەكیەكان بەتایبەتی سلجوقییەكان كە لە كۆتای توانیان كۆتای بە میرنشینەكە بهێنن.