كاریگەری میدیا لەسەر پرۆسەی بە كۆمەلایەتیبوونی تاك
سیپان حاجی عەبدوڵڕەحمان
قۆناغی سێیەمی كۆمەڵناسی زانكۆی سۆران
بە كۆمەڵایەتیبوون پرۆسەیەكە لە سەرەتای تەمەنی ژیانی مرۆڤدا دەستپێدەكات، كە تاكەكان لە ڕێگەیەوە بەها و ستانداردە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگە و كولتوورێكی دیاریكراو بەدەست دەهێنن و كارلێك لەگەڵیان دەكەن. میدیا بە هۆكارێكی بەهێزی بە كۆمەڵایەتیبوون دادەنرێت، بەرپرسیارە لە داڕشتنی پرۆسەی بە كۆمەڵایەتیكردنی تاك.
هۆكارە سەرەكییەكانی بە كۆمەڵایەتیبوون تەنها میدیا نیە: خێزان، قوتابخانە، میدیا، ئایین، كار، پاشخانی نەتەوەیی… هتد. هۆكارەكانی بە كۆمەڵایەتیكردن نۆرم و بەهاكانمان سەبارەت بە ڕەفتاری گونجاو و چۆنیەتی كارلێككردنمان لەگەڵ كەسانی دیكە لە قاڵب دەدەن و كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر تێڕوانین و دیدگامان لەسەر كۆمەڵگەكەمان و وڵاتەكەمان و جیهان بەگشتی هەیە. بڕی كاریگەری هەر یەكێك لەو هۆكارانە لەسەر تاكێك بەندە بە قۆناغی ژیانی تاكەكەس و كەسایەتی و ئەزموونەكانی.
زانایان بە كۆمەڵایەتیبوونیان وەك پرۆسەیەكی دەرەكی وەسف كردووە كە تێیدا تاكەكان خۆیان لەگەڵ ژینگە كۆمەڵایەتییەكەی خۆیان دەگونجێنن. بە تێپەڕبوونی كات، لەگەڵ تێگەیشتنێك كە نۆرم و بەها كۆمەڵایەتییەكانی تاكەكان لەلایەن هۆكارە جیاوازەكانی بە كۆمەڵایەتیكردنەوە لە قاڵب دەدرێن بەڵام بەپێی كەسایەتی و هۆكارەكانی دیكە- تاكەكان كارلێك لەگەڵ سیستەمی بەهاكان، نۆرمەكان، و بیروباوەڕەكان بە شێوەیەكی جیاواز و تەنانەت ڕەنگە لەسەر هۆكارە تایبەتەكانی كۆمەڵایەتیبوون پاشەكشە بكەن. بەو پێیەی هەندێك لە گرنگترین بە كۆمەڵایەتیكردنەكان لە منداڵ و گەنجیدا ڕوودەدەن.
كاریگەرییەكانی میدیا لەسەر پرۆسەی بە كۆمەڵایەتیكردن بە شێوەیەكی نەریتی لەسەر میدیای جەماوەری وەك تەلەفزیۆن، ڕادیۆ و میدیای چاپكراو (كتێب، ڕۆژنامە و گۆڤار) بووە.
هاتنی جۆرەها ئامێری میدیای دیجیتاڵی و مۆبایل و زۆری ناوەڕۆكی میدیای دیجیتاڵی لە ئێستادا كۆنترۆلی هەموو جومگەكانی كۆنەڵگەی كردووە.
لە سەردەمی دیجیتاڵیدا، میدیا لە تەمەنە جیاوازەكاندا هەموو بوارەكانی ژیان دەگرێتەوە: لە ژووری منداڵان، لە قوتابخانەكان، لە خێزانەكان و لە ماڵەكانی بەساڵاچوواندا ئامادەن. كۆمەڵایەتیكردنی میدیا بە دوو شێوازی جیاواز كارلێك دەكات. یەكەم، لە منداڵ و گەنجدا، كۆمەڵایەتیكردنی میدیایی سەرەتا لە ڕێگەی میدیای باڵادەستی سەردەمێكی دیاریكراوەوە ڕوودەدات- سینەما، ڕادیۆ، تەلەفزیۆن، ڤیدیۆ، كۆمپیوتەر، ئینتەرنێت، پەیوەندی مۆبایل.
دووەم: میدیا بەردەوامە لە كاریگەری لەسەر تاكەكان لە ماوەی ژیانیدا بە شێوەیەكی جیاواز لە تەمەنی منداڵ و هەرزەكاری و ئەمەش بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە. لە لایەك ئەركەكانی گەشەكردن بەپێی قۆناغەكانی ژیان وەك هەرزەكاری، سەرەتای گەورەیی، ژیانی خێزانی، خانەنشینی دەگۆڕێت. جۆرە جیاوازەكانی میدیا لە هەر قۆناغێكدا گرنگن، بۆ نموونە وەك كاركردی گروپی هاوتەمەنەكانی مرۆڤ، ژیانی پیشەیی، یان ژیانی خێزانیی لەگەڵ منداڵان. لە لایەكی دیكەوە تەكنەلۆژیا بە تێپەڕبوونی كات بەردەوام لە پەرەسەندندایە و دەستڕاگەیشتن بە میدیا و ناوەڕۆكی میدیایی جۆراوجۆرتر پێشكەش دەكات. ئامێرە دیجیتاڵییە نوێیەكان خووی میدیایی ئێستای نەوە كۆنەكان لە قاڵب دەدەن، كە ئەندامەكانیان لەگەڵ میدیای دیجیتاڵی گەورە نەبوون.
