بۆ هەڵبژاردنی ئەمساڵ ئەگەری دروستبوونی چەند لیستی دیكە لە ئارادایە
زاری كرمانجی – سۆران:
دوای ئەوەی بەپێی فەرمانێكی هەرێمی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، رۆژی 18ی 11ی 2023، وەك رۆژی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دیاری كرد، بەگوتەی شارەزایان و یاساناسان، یەكێتی بە هۆكار و بیانووی جیاواز، هەوڵی دواخستنی پڕۆسەكە دەدات و نایەوێت ئەمساڵ هەڵبژاردن بكرێت. بەرپرسێكی پارتییش، دەڵێت: ئەگەر یەكێتی بیانونەگرێت سەرۆكی پەرلەمان لە خۆیانە، فەرموو با ئەم هەفتەیە كۆبوونەوەیەكی پەرلەمان رێكبخات و هەمواری یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بخاتە بەرنامەی كار و یاساكە هەموار دەكەینەوە، كۆمیسیۆنیش بەو شێوەی ئەوان دەیانەوێت كارا دەكەینەوە، بەس بۆ ئەوەی ئەمساڵ هەڵبژاردن بكرێت.
لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، كە لە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، یەكێتی تەنیا 21 كورسی پەرلەمانی بەدەست هێنا، كە كەمترە لە نیوەی كورسییەكانی پارتی، لەكاتێكدا پارتی خاوەنی 45 كورسی پەرلەمانە، بەڵام پارتی دەیەوێ مافی یەكسانی لەگەڵ لایەنەكان و یەكێتی هەبێت، بۆیە ئەمە شەڕفرۆشتنە، ئەگەرنا هیچ كات نەبووە حیزبێك بیەوێت هەمان مافی هەبێت، لەگەڵ حیزبی زۆرینە.
دوای دەست نیشانكردنی رۆژی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و پێداگری هەموو لایەنە سیاسییەكان و لایەنە دەرەكییەكان بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەمساڵدا، چەندین سەنتەری توێژینەوە و راپرسی و بەدواداچوون و كاریان لەسەر پێشبینییەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەست پێكردووە.
بەپێی لێدوانی ئەندامانی ئەو سەنتەرانە رێژەی دەنگی هەندێك حیزب كەم دەكات، لە نێویشیاندا دەنگەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بە ئەندازەیەكی زۆر كەم دەكەن و ئەگەری ئەوە هەیە پێگەی هێزی دووەم لە دەست بدات، هەرچی دەنگەكانی پارتیشە بە جۆرێك دەبێت كە وەك هێزی یەكەمی كوردستان دەمێنێتەوە.
توێژەران ئاماژەیان بەوەداوە: چاوەڕێ دەكرێت چەند لیستێكی نوێ دروست ببن، قورسایی كێبڕكێیان لە سلێمانی و پارێزگای هەڵەبجە بێت، ئەمەش وایكردووە كورسییەكانی ئەو پارێزگایە بەسەر لیستەكان دابەش بێت”.
هەرچی دەنگەكانی هەولێر و بادینانیشە زۆرینەیان بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان دەبێت و كەمترین كێبڕكێ لەو شوێنانە دەبێت”.
سەنتەرەكانی راپرسی توێژینەوەیان لەسەر ئەوەش كردووە ئەگەر هەڵبژاردن یەك بازنە بێت یا چوار بازنە ئەنجامەكان گۆڕانكاری ئەوتۆیان بەسەر ناهێت، تەنها لە ئەگەری چوار بازنەیی بوونی هەڵبژاردن هەندێك لە حیزبەكان ژمارەیەكی زۆری دەنگەكانیان بە فیڕۆ دەچێت، لەبەر ئەوەی ژمارەیەك لەو حیزبانە قورسایی جەماوەرییان تەنها لە ناوچەیەك یا چەند ناوچەیەكە بۆیە ئەگەری سەركەوتنیان بۆ پەرلەمان بە هەمان سەنگی هەڵبژاردنەكانی پێشوو دەبێت، بەتایبەتی ئەگەر ئەو لیستە نوێیانەی پێشبینی دەكرێت بێنە نێو كێبەڕكێی هەڵبژاردنەوە”.
بەپێی زانیارییەكان ئێستا لایەنە سیاسییەكان لە رێگەی مەكتەب و دەزگای هەڵبژاردنەكانیانەوە خەریكی تاوتوێكردنی دەنگەكانیانن بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو”.
لەم چوارچێوەیەش پێشبینی ئەوە كراوە” لیستی هاوبەش لە نێوان هەندێك لایەنی سیاسی دروست ببێت، بەتایبەتی چەپەكان و هەندێك حیزبی دیكە كە پێگەی جەماوەرییان كەمترە”.
د. مەهدی ستوونی، مامۆستای زانكۆ، بە زاری كرمانجی گوت: یەكێك لە بنەما دیموكراسییەكان هەڵبژاردنە، لەوەش گرنگتر ئەنجامدانی هەڵبژاردنە لە كاتی خۆیدا، لە هەر وڵات و هەرێمێك لە كاتی خۆیدا هەڵبژاردن بكرێت، نیشانەی سەقامگیری سیاسییە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی فشاری زۆر دەخاتە سەر هەرێمی كوردستان بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن.
د. مەهدی ستوونی، دەڵێت: ئەگەر بێت و هەڵبژاردن بایەخی پێنەدرێت و لەو كاتە ئەنجام نەدرێت كە دیاری كراوە، ئەوا مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێم دروست دەبێت و شەرعیەتی دام و دەزگاكانی كوردستان دەكەونە مەترسییەوە، بۆیە هیچ بژاردەیەك لەبەردەم لایەنە سیاسیەكاندا نییە تەنها بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە لە وادەی دیاریكراوی خۆیدا.
گووتیشی: پارتی وەك لایەنی سەرەكی بەهەموو جۆرێك رازیە هەڵبژاردن بكرێت و تەنانەت لەزۆر مافی خۆشی خۆشبووە، بۆ بابەتی كۆتاكانیش وەك هەموو لایەنە سیاسییەكان لەسەری كۆكن، با خۆیان بڕیار بدەن چۆن داوا دەكەن با وا بێت ئەوە مافی ئەوانە، بەڵام بە داخەوە یەكێتی بیانو دەهێنێتەوە و نایەوێ هەڵبژاردن ئەمساڵ بكرێت، پێویستە پارتی پێداگر بێت و هەڵبژاردن بكرێت”.
محیەدین بادلی، چاودێری سیاسی، بە زاری كرمانجی گوت: هەڵبژاردن مافێكی شەرعی و دەستووری هاووڵاتییانە، ناكرێت بەهۆی ململانێی سیاسی و ناوخۆیی حیزبێكەوە ئەو مافە لە خەڵك بسەنرێتەوە یان دوابخرێت، هەمیشە هەڵبژاردن بووەتە نیشانە و هێمای دیموكراسیەت و بەشداریكردنی خەڵك لە دەستەڵات، لەم بوارەشەوە پارتی بە پەرۆشە كە بەزووترین كات هەڵبژاردن بكرێت و پەرلەمانێكی كارا و حكوومەتێكی تازە دابمەزرێتەوە، لە پێناو خزمەتی زیاتر بە وڵات.
بادلی، روونی كردەوە: یەكێتی خۆدزینەوە و لاملی پێوە دیارە بە پێداگرتن لەسەر كۆمەڵێك بەربەست و داواكاری ناپێویست، ئەو دەرخستانەی یەكێتی لەسەر هەڵبژاردن پەیوەستە بەو دۆخە شلەژاویە و قەیراناوییەی ناو حیزبەكەیان، هەروەها ترسانە لە كەمبوونەوەی دەنگەكانیان و لاوازبوونی پشتگیری جەماوەری، بەپێی یاسا و بڕگەكانی دیموكراسیەت، ناكرێت لایەنێك بەهۆكاری كێشە ناوخۆیەكانیەوە ببێتە بەربەست لەبەردەم هەڵبژاردن و دواخستنی زیاتری دەنگدانی هاووڵاتییانی هەرێم، كە مافی ڕەوای خۆیانە.
هاوار محەمەد، بەرپرسی بەشی یاسایی لە دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، بە زاری كرمانجی راگەیاند: پارتی لە روانگەی ئەوەی هەڵبژاردن مافێكی سروشتیی هاووڵاتییانە و ناكرێت هیچ لایەنێكی سیاسی لە بەرژەوەندیی خۆی مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە بكات، هەر لەبەرئەوەیە، هەمیشە جەخت لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا دەكاتەوە و بەهیچ شێوەیەكیش لەگەڵ دواخستنیدا نەبووە.
بەرپرسی بەشی یاسایی لە دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، دەڵێت:” بەر لە بەسەرچوونی وادەی یاسایی پەرلەمانی كوردستان، پارتی چ لە رێگەی ئۆرگانە پەیوەندیدارە حیزبیەكانی خۆی یان لە رێگەی نوێنەرانی لە هەرسێ سەرۆكایەتەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی حكوومەتی هەرێم و جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان) هەمیشە جەختیان لەوە كردۆتەوە كە پێویستە هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا ئەنجام بدرێت، بۆ ئەمەش سەرۆكی هەرێم وەك بەشێك لە جێبەجێكردنی ئەركی یاسایی خۆی جگە لەوەی چەندین كۆبوونەوەی بە بەشداری لایەنە سیاسیەكانی كوردستان لە ژێر چەتری سەرۆكایەتی هەرێم رێكخستووە و سەردانی تەواوی لایەنە سیاسییەكانی كردووە بۆ لێك نزیككردنەوەی لایەنەكان، ئەمە لە كاتێكدایە، دوو مەرسومی هەرێمیشی دەركردووە و وادەی هەڵبژاردنی دەستنیشانكردووە، لە لایەكی تریشەوە سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەشێوەی نوسراوی فەرمی و لە زۆرێك لە لێدوان و راگەیەندراوەكاندا ئامادەیی تەواوی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دابینكردنی تەواوی پێداویستییەكانی بەڕێوەچوونی پڕۆسەی هەڵبژاردن دووپاتكردۆتەوە.
نایشارێتەوە، لەگەڵ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا نەبووین، تەنها بۆ ئەوەمان بوو كە هەڵبژاردن لە وادەی دیاریكراوی خۆی دوا نەكەوێت، بەڵام كە ئێستا ماوەكە درێژ كراوەتەوە، لەگەڵ ئەوەداین تەنانەت هەر ئەم هەفتەیە سەرۆكی پەرلەمان دانیشتنێكی تایبەت بە پرسی هەمواركردنەوەی هەڵبژاردن رێك بخات، بۆ ئەوەی لە نزیكترین دەرفەتدا هەمواری یاساكە بكرێت، وەك ئەوەی هەندێك لایەن بیانۆیان هەیە و داوای دەكەن.
ئەو بەرپرسەی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، گوتیشی: ئەگەر یەكێتی بیەوێت هەڵبژاردن بكرێت بیانۆ ناهێنێتەوە، ئەوە سەرۆكی پەرلەمان لە یەكێتییە، با بفەرمووێ هەر ئەم هەفتەیە پەرلەمان لەسەر ئەو پرسانەی كە خۆیان داوایان دەكەن كۆبێتەوە و سیفەتی بە پەلەی پێبدات بۆ ئەوەی لە نزیكترین دەرفەتدا ئەو پرسە چارەسەر ببێت و پڕۆسەی هەڵبژاردن بكرێت، پارتی ڕازییە، با هەموو بابەتەكانی پەیوەست بە هەڵبژاردن لە پەرلەمان ڕێكارە یاساییەكانی تەواو بكرێت، ئەگەرنا ئەوە ڕوونە كێ نایەوێ هەڵبژاردن بكرێت.
لە كۆتاییدا، د . ئارام برادۆستی، بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی هەولێر لە كۆمیسۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان و ڕاپرسی، بە زاری كرمانجی راگەیاند: كەمتر لە شەش مانگ ماوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، تا ئێستا هیچ ئامادەكاریەك نەكراوە بۆ بەڕێوەچوونی، چونكە هەر ئامادەكارییەك بۆ ئەم پرسە بكرێت دەبێت لە رێگەی ئەنجوومەنی كۆمیسیارانەوە بێ، ئەو ئەنجوومەنەش تا ئێستا كارا نەكراوەتەوە، سەرۆكی هەرێم رۆژی هەڵبژاردنی دیاری كردووە، ئەگەر لایەنە سیاسییەكان لەو مانگەدا بگەنە رێكەوتن و لە پەرلەمان هەمواری یاساكە بكرێتەوە، لە هەمان كات ئەگەر بڕیاری دادگای فیدڕاڵی كێشەمان بۆ دروست نەكات، لەوانەیە بتوانرێ لە كاتی خۆیدا هەڵبژاردن بكرێت.
دكتۆر ئارام برادۆستی، ئاشكراشی كرد:” ئەگەر هەڵبژاردن لە كاتی خۆیدا نەكرێت، رووبەڕووی گرفت دەبینەوە، دامەزراوەیەكی سەرەكی كە پەرلەمانی كوردستانە، شەرعیەتی خۆی لە دەست دەدات و دەبینە حكوومەتێكی كاربەڕێكەر، بەم هۆیەوە داهاتوومان لە بواری هەڵبژاردن روون نابێ، بۆیە دەبێ هەوڵ بدرێت لەیەك نزیكبوونەوە و لێكتێگەیشتن هەبێت و هەڵبژاردن چیتر دوانەخرێت و لە كاتی خۆیدا بكرێت”.