ئامادەكردنی: دارین عەبدواحید، قوتابی قۆناخی سێیەمی بەشی مێژوو، فاكەڵتی ئاداب لە زانكۆی سۆران
سەڵاحەدین یوسف كوڕی ئەیوبی كوڕی شازی كوڕی مەڕوانە لە ساڵی ۱۱۳٨ی زایینی لە تكریت لەدایكبووە، بنەچەی خێزانەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ناوچەی هەریر لە باكووری ڕۆژئاوای شاری هەولێر .
سەڵاحەدینی ئەیوبی یەكێكە لە گرنگترین كەسایەتییەكانی مێژووی ئیسلامی لەسەدەی دوازدەیەمی زایینی و سەركردایەتی ڕزگاركردنی قودسی كرد و بە زەبری هێز لەژێر چنگی خاچ پەرستانی دەرهێنا.
سەڵاحەدین ئەیوبی لە دیدێكی جیاوازدا، دوای ئەوی لەگەڵ خێزانەكەی چوون بۆ مووسڵ، دوای كۆچی دوای نورەدین ئاژاوەگێڕی باڵی بەسەر شامدا كێشا و داوا لە سەڵاحەدین كرا، هێمنی بگەڕێنێتەوە بۆ شام، بۆیە هەڵسا بە ئارامكردنەوەی باری ئاڵۆزی شام و وڵاتەكانی دەوروبەری و دەستی بە چاكسازی كرد و كارو چاكسازییەكانی باڵی بەسەر باشووری میسر بۆ وڵاتی ئەرمەن لە باكوور و لە ڕۆژهەڵاتی دوورگە و مووسڵ بەهۆی چالاكی و چاكسازییەكانی خاچپەرستان زیاتر دژایەتییان دەكرد و دواجار لە ساڵی ۱۱٨۲ زایینی بۆ دژیەتی خاچ پەرستان بۆ شام بەڕێ كەوت و جەنگ لە حتین بەرپا بوو لە ساڵی ۱۱٨۷ ی زایینی تێیدا هیوای خاچ پەرستانی لە گۆڕ نا سەڵاحەدین بەرەو ڕزگار كردنی قودس بەڕێكەوت لە هەمان ساڵدا چەندین ناوچەی تری ڕزگار كرد و توانی موسڵمانان یەك بخاتەوە كە لە شێوەی چەندین وڵاتی بچووك بوون، سەڵاحەدین بە كەسێكی دادپەروەر بەناوبانگ بوو لە كۆتای لە ساڵی ۱۱۹۳ ی زایینی لە تەمەنی ٥۷ ساڵی گیانی لەدەستدا، هاوكات بەشێكی بەرچاوی ناوچەكانی باكووری ڕۆژئاوای كوردستان بە زمانێكی وردتر، هەر لە مێردین و ئەخلاتەوە تا دیاربەكر و ئورفا، بۆ ماوەی زیاتر لە هەزار ساڵ سنووری بە یەك گەیشتنی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بووە. ئەمەش وای كردووە كە ئەو ناوچانەی سەرەوە ناوچەی هەمیشەیی شەڕو نائارامی و هێرش و پەلامار و پێكدادانی هێزی جۆراوجۆری وەك گرێكی، ڕۆمانی، بێزەنتی، پارتی، ساسانی، هەروەها لە سەدەكانی پێنج و شەشەمی زایینیدا چەندان هۆز و تیرەی ئارامی زمانی بە ئایین مەسیحی لە دەشتەكانی شامەوە بۆ ئەو ناوچانە كۆچیان كرد تا پتر لە ڕۆمە بێزەنتیە هاوئایینیەكانییان نزیك ببنەوە و لە ڕۆژانی تەنگانەدا پەنایان بۆ بەرن بەم جۆرە ئەو هۆزە ئارامییانەی كە بە سریانی، یان سووریایی ناسرابوون, شوێنی خێڵە ڕەوەند و كۆچەرییە كوردەكانییان گرتبووەوە سەردەمانێك ئەوان زۆرینەی دانیشتووانی نیشتەجێی ئەو سنوورانەیان پێكدێنا، هاوكات لەو سەردەمانەی كە ئەستێرەی بەختی سەڵاحەدینی تێدا درەوشایەوە و هەڵۆی دەسەڵات لەسەر سەری ئەو نیشتەوە ئەو ناوچانەی ڕۆژئاوا كە لە سەرەوە ناومان بردن كەوتبوونە ژێر پاڵەپەستۆیەكی توندی سێ لایەنە. توركێكی زۆری غەز و سەلجوق لە ڕووی سەربازییەوە بەسەر ناوچەكەدا باڵادەست بوون وە لایەنی سێیەمی هاوكێشەكەش بریتی بوون لە سریانیەكان كە ئەوانیش تووشی بارودۆخێكی تازە و ئاڵۆز ببوونەوە سریانەكان دەیانویست ئەو شوێنانە لە دەست خۆیان نەدەن كە چەند سەدەیەك پێشتر لە دوای باڵادەست بوونی ئیسلام لە دەشتەكانی سوریاوە كە وڵاتی بنەڕەتی ئەوان بوو ڕوویان لەو ناوچانە كردبوو سریانەكان لە بەرامبەر نا بەرامبەری هێز و دەسەڵاتیان لەدەست دا، بەڵام تا درەنگانێكیش ئەوان لە شارەكاندا هێشتا زۆرینەی دانیشتووان بوون و ساڵنامەی دەوڵەتی عوسمانی كە هاووڵاتییانی لەسەر بناغەی ئایین دابەشكردووە تا سەدەی شازدەش دان بە ڕێژەی بەرزی سریانیانەكان یان(مەسیحییەكان )دادەنێت دیارە وەك بەرەنجامی شەڕو ململانێكان توخمی دیكەش كەوتبوونە ناو هاوكێشەی دانیشتوانی ئەو ناوچانەوە بۆ نمونە هێزێكی خاچپەرستانی ئەورووپی لە نێوان ١٠٩٨ تا ١١٤٤ زایینی لە شاری ڕوها (ئورفا) ناوچەكانی دی باكووری فورات بۆ ماوەی ٤٦ ساڵان میرنشینێكی سەربەخۆیان ڕاگەیاندبوو كاتێك كە سەڵاحەدین بووە فەرمانڕەوا لە ساڵی ١١٨٦زایینیدا سەرەڕای ئەو نەهامەتییە گەورانەی كە توركەكان بەسەر كوردستانیان دا هێنابوو سەڵاحەدین بووە میراتگری شەڕ و پەلامارێك كە نەوەت ساڵ پێش دەسەڵات گرتنە دەستی هەڵگیرسابوو كە مەبەستمان لە شەڕو هەڵمەتەكانی ناسراو بە هەڵمەت و پەلاماری خاچپەرستانە ئەو هەڵمەتەیی كە بۆ یەكەمین جار لە ساڵی ١٠٩٧ زایینی بە مەبەستی ڕزگاركردنی شوێنە پیرۆزەكانی مەسیحییەكان لە فەلەستین لە دەست توركەكانی سەلجوقی و موسڵمانان دەستی پێ كرد تا سەردەمی سەڵاحەدین دوو هەڵمەتی گەورەی خاچپەرستانی ئەورووپی كۆتاییان هاتبوو دیارە بە مانەوە و نیشتەجێ بوونی ژمارەیەك لە خاچپەرستان و دروستكردنی فەرمانڕەوایی ئەوروپییان لە چەندان شوێنی ناوچە، سەڵاحەدین لە ساڵی ١١٨٧زایینیدا هەڵمەتی سێیەمی خاچپەرستانی تێك شكاند كە گەورەترین و كاریگەرترین شاڵاوی ئەورووپی بوو بە تێكشكانی دوا هەڵمەت نزیكەی كۆتایی بە شەڕەكانی خاچپەرستان هات.”
