باران سەعید حاجی
گومانی تێدا نیە كە مرۆڤ لە سەرەتای لە دایك بوونیەوە بە چەندین قۆناغی جیاواز تێپەڕ دەبێت كە هەر یەك لەم قۆناغانە كاریگەریان بەسەر مرۆڤەوە هەیە و گۆڕانكاری تیادا روودەدات چ لە رووی جەستەیی بێت یان لە لایەن دەرونی، ئەوەی كە ئێمە دەمانەوێتقسەی لەسەر بكەین بریتیە لە لایەنی دەرونی و كاریگەری بەسەر رەفتاری تاوانكاری هەوڵ دەدەین دەرون شی بكەینەوە وەكو فاكتەر و پاڵنەرێك بۆ رەفتاری تاوانكاری بە پشت بەستن بە بیردزی فرۆید.
فروید كەسێتی مرۆڤی بۆ سێ بەش دابەش كردوە كە هەریەك لەو بەشانە خەسڵەت و سیمای خۆی هەیە، كە جیاوازە لەگەڵ تایبەتمەندیەكانی بەشەكانی دیكە، زۆرجاریش دژ بەیەكترن و لەململانێدان، بەڵام لەیەكتری جیانابنەوە و كەسێتی مرۆڤ بەهۆی كاركردنی ئەم سیانەوە دیاریدەكرێت:
یەكەم: ئەو id: ، بەگەورەترین بەشی پێكهاتەی دەروونی لەكەسێتیدا دادەنرێت، سەرچاوەی غەریزەو خواستە سەرەتاییەكانی مرۆڤە و لەسەر بنەمای تێركردنی حەزو ئارەزوو دەڕوات. هەروەها پڕە لەغەریزە و پێداویستیە فیسۆلۆژیەكان و كۆنترین پارچە و بەشی كەسێتییە، كاتێك مرۆڤ لەدایك دەبێت تەنیا ئەم بەشەی هەیە و لەگەڵیدا لەدایك دەبێت و بەدرێژایی ژیانیشی هەر لەگەڵیدا دەمێنێتەوە. ئەم بەشە لەگشت بۆماوە و پێداویستی و حەزو ئارەزووە ئاژەڵیەكان پێكهاتووە.
ئەو دوور لەگشت یاسا و پڕەنسیپە لۆژیكییەكانی مرۆڤ كاردەكات و هیچ شتێك دەربارەی دابونەریت و ئاكاری جوان و هەروەها بەهای كۆمەڵایەتی نازانێت و گۆێڕایەڵیان نابێت، هەموو هەوڵێكی لە پێناو بەدەست هێنان و پڕكردنەوەی حەز و ئارەزوەكانیەتی.
بۆ نموونە منداڵی شیرەخۆر ئەگەر برسی بێت یان تینوو لەهەر شوێنێكدا بێت ئەوا دەست دەكات بەگریان، یان میزەڵدانی پڕ بوو خۆی لێ ڕزگار دەكات ئەگەر لەباوەشی گەورەترین مرۆڤدا بێت، چونكە ئەو ساوایە دەیەوێت بەهەر شێوەیەك بێت ئەو پێداویستیانەی تێر بكات.
دووەم: من ego: ڕەگەزی دەروونییە لەكەسێتیدا، لەسەر بنەمای لۆژیك دەڕوات و هەوڵ دەدات گشت یاساكانی مرۆڤ جێبەجێ بكات و پەیوەستە لەگەڵ واقیع، بە پشت بەستن بە ئەقڵانیەت هەوڵ دەدات كە كۆنتڕۆلی كارەكانی ئەو بكات.
فرۆید دەڵێت: كار و ئەركی من زۆر گران و ئەستەمە لەبەر ئەوەی دەبێت هاوسەنگی لە نێوان سێ شت دروست بكات كە بریتین لە ئەو، واقع و جیهانی دەرەوە، منی باڵا.
ئەو دەیەوێت وەك ئاژەڵ پێداویستیە فسیۆلۆژیەكانی تێر بكات، هەروەها فشار دەخاتە سەر من لەلایەكی دیكەوە منی باڵا فشاری تایبەتی خۆی دەخاتە سەر من و ناهێڵێت بەشێوەیەكی ئاژەڵی و سەرەتایی و منداڵانە هەڵسوكەوت بكات و تووشی ئازاری ویژدان و هەستكردن بە تاوان بێت، هەروەها واقیع و جیهانی دەرەوەش پێداویستی و مەرجی تایبەتی خۆی هەیە و من ناتوانێت لێیان دەربچێت، چونكە بەزاندنی سنووری جیهانی دەرەوەو دابونەریتی كۆمەڵایەتی، كۆمەڵێك ئەندێشە و گرفت بۆ من دروست دەكات.
لەبەرئەوە تواناو لێهاتووی من لەوەدا دەردەكەوێت، كە بتوانێت هەندێك لەحەزو ئارەزوو پێداویستیە فسیۆلۆژییە ئاژەڵییەكانی ئەو لەبەرگ و كاڵایەكی كۆمەڵایەتیدا تێر بكات، كە لەڕێگەیەوە بتوانێت دڵی ئەو ڕازی بكات، لەهەمان كاتدا لەسنووری جیهانی دەرەوەو دابونەریت دەرنەچێت و منی باڵا-ش زویر نەبێت، بەڵام ئەم كارە ئەوەندە ئاسان نییە و من-ێكی بەهێزو پتەوی پێویستە.
سێیەم: منی باڵاsuper ego: ڕەگەزی مۆرالی و كۆمەڵایەتییە لەكەسێتیدا، لەسەر بنەمای بەهای ئاكاری بەرز دەڕوات و گوزارشت لەهەموو ئەو بەها كۆمەڵایەتیانە دەكات، كە لەمنداڵیەوە فێری دەبین و دەبێتە بەشێك لەئاكارمان.
منی باڵا بەها مۆرالی و نموونەییەكانی كۆمەڵگەی مرۆیی دەنوێنێت و كار بۆ سەركوتكردنی من دەكات، تا ئامانجە كۆمەڵایەتییەكانی بەئامانجی مرۆیی بگۆڕێت و بەردەوام هەوڵی تەواو دەدات و دەیەوێت من ڕازی بكات كە ڕەفتار بەرەو ژیانی كۆمەڵایەتی ئاڕاستە بكات و ئامانجەكانی بەئامانجی مرۆیی بگۆڕێت.
فرۆید دەڵێت ئەو و منی باڵا بەردەوام لەململانێدان و ڕۆڵی من ڕاگرتنی ئەو باڵانسەیە، كاتێك ئەو باڵانسە تێكدەچێت، مرۆڤ تووشی شڵەژانی دەروونی دەبێت.
منی باڵا بەشی سێیەمی كەسێتی مرۆڤە، كە لەئەنجامی پەروەردەو بەكارهێنانی پاداشت و سزا لەلایەن دایك و باوك و كەسانی چواردەورەوە دروست دەبێت، و منی باڵا نوێنەری بەهاو دابونەریت و ئاكاری كۆمەڵایەتییە لەناو خودی مرۆڤدا، هەروەها وەك دراوێك وایە دوو ڕووی هەیە، ڕووی یەكەمی ناودەبرێت بەمنی نموونەیی كە بریتییە لەلاسایی كردنەوەی ئاكارە جوانەكانی دایك و باوك و مامۆستا ئەو كەسانەیە كەوا پەروەردەی دەكەن هەمیشە وەكو نموونە تەماشایان دەكات و هەوڵ دەدات ئاكار و هەڵسوكەوتەكانیان دوبارە بكاتەوە هەروەها بە پاداشت كردنە لە لایەن ئەوانەوە لەسەر ئەو كارە باشانەی كەوا ئەنجامیان دەدات.
بەڵام ڕووی دووەمی منی باڵا ناودەبرێت بەویژدان كە ئەمیش بریتییە لەهێزێكی ناوەكی كە ئەگەر تاك كارێكی نابەجێ ناشرین دژ بەدابونەریتی كۆمەڵایەتی بكات، ئەوا سزاو سەرزەنشتی من دەكات
منی باڵا بڕیاردەری یەكەمە لەسەر باش و خراپی چالاكیەكانی من ئەویش بەپێی دابونەریت و پێوەری كۆمەڵایەتی، هەوڵ دەدات بۆ سەركوتكردنی پاڵنەر و حەزو ئارەزووەكانی ئەو، بەتایبەتی ئەوانەی كە سیمایەكی سێكسی و تاوانكارانەیان هەیە،
شایەنی باسە كە من و منی باڵا لەزۆر كەسدا ناتوانن هاوئاهەنگ بن و یەك كەسێتی هاوسەنگ پێك بهێنن، ئەو ناهاوسەنگیە لەهەندێك كەسدا دەبێتە هۆی تووشبوون بەپشێوی دەروونی، چونكە لەو مرۆڤانەدا كە منی باڵا لەگەڵ من-دا لەكێشەدایە من هەوڵ دەدات لەژێر ئەو دەسەڵاتەدا ڕزگاری بێت و سەربەخۆ بێت.
من هەوڵ دەدات ڕێگە لەئەو بگرێت و نەیەڵێت بەخێرایی و بەمەیلی خۆی ئارەزووەكانی بەدی بهێنێت و دەیەوێت بەرەو ژیانی كۆمەڵایەتی ئاڕاستەی بكات و ئارەزووەكانی لەچوارچێوەی سیستم و یاسای كۆمەڵایەتیدا بەدی بهێنێت، ئەگەر تاك ویستی یان هەوڵیدا بەو ئاستە مۆرالییەوە كە بۆ خۆی كێشاوییەتی پابەند بێت، ئەوا بەردەوام منی باڵا لەململانێی هەمیشەییدا دەبێت لەگەڵ هەردووكیان.
