ساریە محەمەد كەریم
زانكۆی سۆران بەشی مێژوو قۆناغی دووەم
ژیاننامەی مارتن لوتێر
مارتن لوسەر زانای ئایینی و پرۆفیسۆر و پاستور و چاكسازی ئایینی ئەڵمانی بوو كە كەسایەتییەكی سەرەكی بوو لە چاكسازی پرۆتستانت لە سەدەی ١٦دا. بە شێوەیەكی بەرفراوان وەك یەكێك لە كەسایەتییە كاریگەرەكانی مێژووی مەسیحی دادەنرێت و بەشدارییەكانی لە باوەڕی پرۆتستانتدا هەم دوور مەودا و هەم درێژخایەن بووە.
مارتن لوتێر لە ساڵی ١٤٨٣ لە شاری ئایسلێبن لە ئەڵمانیا لەدایك بووە، لە دایك و باوكی ناویان هانس و مارگاریت لوتێر بووە. باوكی كانگەر بووە، دایكی ژنێكی ئایینی پەرستراو بووە كە تەقوا و پەرۆشی بۆ باوەڕەكەی كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ژیانی دواتری لۆسەر هەبووە. لۆسەر لە زانكۆی ئێرفۆرت خوێندوویەتی و لەوێ یاسا و فەلسەفە و ئیلاهیاتی خوێندووە. دوای تەواوكردنی خوێندنەكەی لە ساڵی ١٥٠٧ وەك قەشە دەستنیشانكرا و لە ساڵی ١٥١٢ بوو بە مامۆستای ئیلاهیات لە زانكۆی ویتنبێرگ.
ئاین لە تێڕوانینی مارتن لۆسەر
مارتن لۆسەر زانای ئایینی و چاكسازیخوازی ئایینی ئەڵمانی بووە و ڕۆڵی سەرەكی هەبووە لە چاكسازی پرۆتستانت لە سەدەی ١٦دا. تێڕوانینەكانی بۆ ئایین شۆڕشگێڕانە بوون و تا ئەمڕۆش كاریگەرییان هەیە. زۆرجار لۆسەر بەهۆی ڕەخنەكانی لە كەنیسەی ڕۆمانی كاسۆلیكی لەبیر دەكرێت، بەڵام بۆچوونەكانی سەبارەت بە ئایین زۆر لەوە نوانستر بوون.
لۆسەر لە سەرەتای ژیانیدا ڕۆمانی كاسۆلیكێكی دڵسۆز بووە و وەك دەروێش ڕاهێنانی پێكراوە. ئەو بە قووڵی لە ژێر كاریگەری فێركارییەكانی ئۆگستین بوو كە بانگەشە بۆ باوەڕێك دەكرد كە لەسەر بنەمای قەناعەت و ئەزموونی كەسی بوو. ئەم بۆچوونە تێگەیشتنی لۆسەری لە كتێبی پیرۆز و نیعمەتی خودا قووڵتر كردەوە و بووە بناغەی بیروباوەڕی ئایینی ئەو.
لۆسەر پێی وابوو باوەڕی ئایینی لەسەر بنەمای ئەزموون و قەناعەتی كەسی دامەزراوە، نەك لەسەر بنەمای دەسەڵاتی دەرەكی یان نەریت. هەستی بەوە دەكرد كە مرۆڤەكان نابێت پشت بە هیچ سەرچاوەیەكی دەرەكی ببەستن بۆ حەقیقەتی ئایینی، لەبری ئەوە پشت بە كتێبی پیرۆز و تێگەیشتنی خۆیان لەو بارەیەوە ببەستن. ئەم بۆچوونە بووە هۆی دامەزراندنی عەقیدەی سۆلا سكریپتۆرا، یان “بەتەنها كتێبی پیرۆز” كە بناغەی بیروباوەڕی ئایینی لۆسەر بوو.
لۆسەر جگە لەوەی دەسەڵاتی كەنیسەی كاسۆلیكی ڕەتكردەوە، هەروەها پێیوابوو كە ڕزگاربوون بابەتی ئیمانە نەك كارەكان. ئەو دەیگوت ڕزگاربوون لە ڕێگەی باوەڕبوون بە عیسا مەسیحەوە دێت نەك لە ڕێگەی كار یان كردەوەی چاكەوە. ئەم بیرۆكەیە شۆڕشگێڕانە بوو و تەحەدای بۆچوونە نەریتییەكانی كەنیسەی دەكرد.
لە كۆتاییدا لۆسەر ئاماژەی بەوەداوە كە كەنیسەكە دەبێت شوێنی ئاسوودەیی بێت نەك سزادان. هەستی دەكرد كە كڵێسا دەبێ شوێنێكی هاوبەشی و دڵنەوایی بێت، كە خەڵك بتوانن بەدوای خودادا بگەڕێن و لە باوەڕەكەیاندا هان بدرێن. ئەم بیرۆكەیە بناغەی زۆرێك لە بزووتنەوەكانی دواتری پرۆتستانت بوو، لەوانەش كەنیسەی باپتیستی و میتۆدیست.
بەكورتی تێڕوانینەكانی لۆسەر سەبارەت بە ئایین شۆڕشگێڕانە بوون و تا ئەمڕۆش كاریگەرییان لەسەر كەنیسەی پرۆتستانت هەیە. ئەو پێی وابوو باوەڕی ئایینی دەبێت لەسەر بنەمای ئەزموون و قەناعەتی كەسی بێت نەك لەسەر دەسەڵاتی دەرەكی یان نەریتی. هەروەها ئاماژەی بەوەدا كە ڕزگاربوون لە ڕێگەی باوەڕبوون بە عیسا مەسیحەوە دێت نەك لە ڕێگەی كار یان كردەوەی چاكەوە. لە كۆتاییدا لۆتەر ئاماژەی بەوەدا كە كڵێسا دەبێت شوێنێكی ئاسوودەیی و دڵنەوایی بێت، كە مرۆڤەكان بتوانن بەدوای خودادا بگەڕێن و لە باوەڕەكەیاندا هانبدرێن. ئەم بیرۆكانە شۆڕشگێڕانە بوون و تا ئەمڕۆش كاریگەرییان لەسەر كەنیسەی پرۆتستانت هەیە.
