نوسینی : مژدە ئەحمەد حەمدەمین
نوسینی : وەزیرە ئیسماعیل ئیبڕاهیم
زانکۆی سۆران/ فاکەلتی پەروەردە / ز.کۆمەڵایەتی / قۆناغی دووەم
بەسەر پەرشتی: دد ئەبوبەکر دێوانە باڵەکی
لەسەرەتا دا کوردیش وەکو هەموو نەتەوەکانی سەر ڕووی زەمین خاوەن مێژوویەکی دەولەمەندی تایبەت بە خۆیەتی کە چەندین مێژوو نوسی ناوخۆی و بیانی نوسراون کە باس لە چەندین دەسکەوتی کورد و شوێنەواری کۆن دەکەن لە کوردستان.
ئێمە لەم وتارەدا ،باسی چەندین بابەتی مێژووی تایبەت بە کوردی دەکەین لەوانە: دەرکەوتنی ناوی کوردستان وە ناوەکەی دەگەڕێتەوە بۆچی؟ بۆچی پێی ئەڵێن کوردستان؟ وە بەکار هێنانی زاراوەی کوردی لە مێژوودا بۆ کەی دەگەرێتەوە و کێ یەکەمجار بەکاری هێناوە؟
ئەوەی پەیوەندی بە وشەی کوردستانەوە هەیە ئەمە لە ڕووی زمانەوە لە دوو وشەی ڵێکدراو پێک دێت
کورد – ستان( پاشگری )ستان( لە زمانی ئێرانیەکاندا بە مانای واڵت )سەرزەمین ، هەریم ، ناوچە( دێت کە ئێستا لە ناونانی بەشێک لە واڵتانی ئاسیادا دەبینین لە ئێرانیس وشەی ئۆستان لە ڕووی کاریگەریەوە بە مانای پاریزگا دێت لە میژووی کۆندا وسەی کوردستان بە کار نەهاتوە چەندین ناوی جۆراوجۆر لەو ناوچەیە نراوە کە ئێستا گەڵی کورد تێیدا نیشتەجێیە و کوردستان ناودەبرێت بەو ناوانە )سوبیر ، سۆبارتۆ ، گۆتیۆم( زاموا. ئالیاڵم هەریمی چیاکان هەندیک کەس باوەریان وایە بەکارهینانی زاراوەی کوردستان بۆ یەکەم جار لە سەرچاوە میژوویەکان دەگەڕێتەوە بۆ وەاڵتانی فارس )حەمەدالله مستوفی قەزوینی لە دایک بووی ٥٧٠ کۆچی ١٣٤٩ زاینی لە کتێبی گەشتی داڵن – نزهة القلوب( وشەی کوردستانی بەکارهینابێ. بەڵام لە ڕاستیدا هەندێ کەسی تر هەن لە پەرتوکەکانیاندا لە پێش ئەوەدا هەمان وشەیان لە نوسینەکانیاندا بەکارهێناوە بۆ نمونە گەریدەی ئیتالی )مارکۆ پۆلۆ( لە دایک بوویی ٧٢٣کۆچی ١٣٢٣زاینی لە گەشتێکدا بۆ هەرێمەکانی ڕۆژهەاڵت وشەی کوردستانی لەم گەشتەدا تۆمار کردووە هەروەها الی )رشیدالدین فیضل الله همدانی لە دایک بووی ٧١٨ کۆچی – ١٣١٨ زاینی( کە مێژووی مەغۆلەکانی نوسیوەتەوە لە پەرتوکەکەیدا )جامع التواریخ( کە تێیدا وشەی کوردستان هاتووە. لە الیەکی لە الیەکی تر کوردستان و ناوچە کوردییەکان سنورێکی دیاریکراویان نەبووە ئەوەتا بە گوێرەی )حمدالله مستوفی قەزوینی( ئەوە لە )١٦ )ویالیەت پێک هاتووە مەڵبەندەکەی قەاڵی )بەهار(ە لە باکوری شاری هەمەدان. دواتر گەریدەی تورکی )ئەولیا چەلەبی( لە )سیاحەتنامە( دا لە سەدەی حەڤدەیەمی زاینیدا. دوای گەرانی بە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان ئەم سنورەی فراوان کردوە.
زاراوەی کورد لە مێژوودا:
زاراوەی )کورد( لە مێژوودا بۆ یەکەمین جا لە تۆماری پاشایەکی بنەمالەی )ئۆری سۆمەری( بە ناوی )سۆشین( لە )٢٠٢٨ – ٢٠٣٦ )پ.ز بە شێوەی زاراوەی )کردا( بە مانای )بەرز( هاتووە کە بۆ ) هەزارەی سێیەمی( پ.ز دەگەرێتەوە مەبەستیش لەو زاراوەیە ئەو ناوچە شاخاویانەبووە کە خەلکانێکی ڕەگەز جیاوازیان لە سۆمەرییەکان تێدا ژیاوە کە دواتر بە )کورد( ناسراون. ناوی ئەو پێکهاتەیەش لە تۆمارێکی تری مێژوویی داهاتووە کە بۆ سالی )٢٢٤)ز دەگەرێتەوە تێیدا ئاماژە بە زاراوەی )کورد( کراوە بە پێی هەندێک سەرچاوە کە کۆنترین زاراوەی وشەی )کوردی( لێ وەرگیرابێت زاراوەی )کردا(ی سۆمەرییە و مەبەستیش لێ نەتەوەیەکی نیشتەجێی ناوچەیەکی ساخاوی سەخت بوون بەاڵم کۆنترین تۆمارێکیب مێژووی کە زاراوەی )کورد(ی تێدا تۆمارکرابێت نامەکەی )ئەردەوانی پێنجەمی( پاشای )ئەشکانییە( بۆ )ئەردەشێری کوری بابەکی( ساسانی.
)کورد( ناوی نەتەوەی گەلێکە لە خۆرئاوای کیشوەری ئاسیا ئەو نەتەوەیەی بە پێی ڕەوتی مێژوو لە پال نەتەوەکانی )ئاشوری – کلدان – ئەرمەن – تورک – عەرەب – فارس – تورکمان( سەردەمانێکیان لە ملمالنێ و پێکەوەژیانیان بەسەربردووە مەبەست لە )نەتەوە( ئەو کۆمەڵە خەڵکە بووە کە لەسەر یەک خاک نیشتەجێ بوون و خاوەنی یەک مێژوو و یەک ئایندەی هاوبەش بوون. مێژووی )کوردیش( ئەو ئەو خەباتە دوور و درێژە بووە کە بۆ سەبەخۆی خاک و نیستیمان داویەتی، وە هەروەها لەسەر خاکی کوردان جگە لە کورد چەندین نەتەوە و ڕێبازەکانی تەریقەتەکانی )قادری و نەقشبەندی( تێیدا ژیاوە بەوەش خاکی کورد مەڵبەندی پێکەوەژیانی دەیان نەتەوە و ئایین بووە.
