سەنار عەبدولواحید عومەر
قۆناغی سێیەمی بەشی زانستە کۆمەڵایەتییەکانی زانکۆی سۆران
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا تۆمەتبار دەکرێت بەوەی هەستی ئایینی لەنێو کوردەکان بۆ بەرەو پێشبردنی ئەجێندای سیاسی خۆی بەکار دەهێنێت. ئەردۆغان لە مێژە بە هەڵوێستی شەڕانگێزی بەرامبەر جوداخوازی کورد لە تورکیا ناسراوە، بەڵام لەم چەند ساڵەی دواییدا هەوڵی چاندنی وێنەیەکی میانڕەوتری داوە بە بانگەوازکردن بۆ بیروباوەڕی ئایینی زۆرێک لە کوردەکان. کورد گرووپێکی نەتەوەیی و خاوەن زمان و نەریتی کولتووری جیاوازە، کە بە پلەی یەکەم بەشێک لە ناوچەکانی تورکیا، عێراق، ئێران و سووریا نیشتەجێن. پرسی کورد پرسێکی لە مێژینەی تورکیا بووە، کورد بە دوای ئۆتۆنۆمییەکی زیاتر و داننان بە مافە کولتووری و زمانەوانیەکانی خۆیدا دەگەڕێت. بهڵام ئه ڕدۆغان هه ڵوێستی توندی له بەرامبەر بزووتنه وەی ناسیۆنالیستی کوردی گرتووه تەبەر، که به هەڕەشه بۆسەر یەکپارچەیی خاکی تورکیا دەزانێت.
سەرەڕای ئەمەش، ئەردۆغان بە جەختکردنەوە لەسەر ڕۆڵی ئیسلام لە کولتووری کوردیدا، هەوڵی داوە بانگەوازی دەنگدەرانی کورد بکات. زۆرێک لە کوردەکان لە تورکیا موسڵمانی سوننەن و ئەردۆغان هەوڵی داوە خۆی وەک پاڵەوانی ئیسلامی سوننە لە ناوچەکەدا پێگەڕێ بکات، پشتگیری لە دروستکردنی مزگەوتی نوێ لە ناوچە کوردنشینەکان کردووە، هەروەها خاڵی بەشداریکردنی لە مەراسیم و بۆنە ئاینییەکاندا کردووە کە بۆ موسڵمانانی کورد گرنگن. نموونەیەک لە کەڵک وەرگرتن لە هەستی ئایینی ئەردۆغان لە نێو کورددا پاڵپشتییەکەیەتی بۆ دروستکردنی مزگەوتێکی بەرفراوان لە شاری دیاربەکر کە زۆرینەی کوردن ئەم مزگەوتە کە بڕیارە یەکێک بێت لە گەورەترین مزگەوتەکانی تورکیا، لەلایەن زۆر کەسەوە وەک هێمایەک بۆ هەوڵەکانی ئەردۆغان بۆ هاوبەشکردنی هەستی ئایینی کوردی بۆ مەبەستی سیاسی خۆی سەیر دەکرێت، بەشێک لە چالاکانی کورد ڕەخنەیان لە مزگەوتەکە گرتووە بە ڕێگایەک بۆ ئەوەی ئەردۆغان کۆنترۆڵی خۆی بەسەر دانیشتوانی کورددا بسەلمێنێت، نەک هەوڵێکی ڕاستەقینە بۆ بەرەوپێشبردنی ئازادیی ئایینی و فرەیی وکەڵک وەرگرتن لە هەستی ئایینی کورد لەلایەن ئەردۆغانەوە لە نزیکبوونەوەی لە ململانێی سوریاشدا بینراوە، تورکیا لە ساڵی 2011ەوە دەستی لە شەڕی ناوخۆی سوریادا هەیە، هاوکات پشتیوانی گروپە یاخیبووە جیاوازەکانی کردووە کە دژی حکومەتی سوریا شەڕ دەکەن، زۆرێک لەو گروپە یاخیبووانە موسڵمانی سوننەن و ئەردۆغان هەوڵیداوە دەستوەردانی تورکیا لەو ململانێیەدا وەک ڕێگەیەک بۆ پاراستنی موسڵمانانی سوننە لە سوریا لە دڕندەییەکانی ڕژێمی ئەسەد نیشان بدات.
بەڵام ئەم گێڕانەوه لەلایەن بەشێک له هەڵسوڕاوانی کوردەوه خراوەته بەڕەنگەو کە ئەوانه دەڵێن ئامانجی ڕاستەقینەی ئه ردۆغان ڕێگریکردنه له دروستبوونی ناوچه یەکی ئۆتۆنۆمی کوردی له باکووری سوریا. هێزەکانی سوریای دیموکرات بە سەرۆکایەتی کورد هاوپەیمانێکی سەرەکی ئەمریکا بوون لە شەڕی دژی داعش، هەروەها هەوڵیانداوە ناوچەیەکی نیمچە سەربەخۆ لەباکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دابمەزرێنن، بەڵام ئەردۆغان ئەمە به هه ڕەشه بۆ سهر ئاسایشی نەتەوهمەی تورکیا دەزانێت و چەند ئۆپەڕاسیۆنێکی سەربازی له سوریا دە ستپێکردووه به ئامانجی دەرکردنی هێزەکانی ئێس دی ئێف له ناوچەکه .
لە کۆتاییدا، کەڵک وەرگرتن لە هەستی ئایینی کورد لەلایەن ئەردۆغانەوە، پرسێکی ئاڵۆز و مشتومڕاوییە کە تیشک دەخاتە سەر دابەشبوونە قووڵەکانی ناو کۆمەڵگەی تورکیا لە کاتێکدا ڕەنگە بەشێک لەکوردەکان بانگەوازەکانی ئەردۆغان بۆ بیروباوەڕی ئایینی خۆیان وەک پێشهاتێکی ئەرێنی ببینن، هەندێکی تریش وەک فێڵێکی کینیی بۆ بەرەوپێشبردنی ئەجێندای سیاسی خۆی سەیری دەکەن لەکۆتاییدا پرسیاری چۆنیەتی چارەسەرکردنی پرسی کورد لە تورکیادا پێویستی بە ڕێبازێکی نوانس و فرەلایەنە دەبێت کەشوناسە فرەچەشنی کولتووری و زمانەوانی و ئایینیی دانیشتوانی کورد لەبەرچاو بگرێت”.