ئەسرین مه‌روان شێخۆ
قوتابی زانكۆی سۆران بەشی زانستە كۆمەڵایەتییەكان-ئێواران قۆناغی سێییەم
مستەفا كەمال ئەتاتورك، دامەزرێنەری توركیای مۆدێرن، بە شێوەیەكی بەرفراوان وەك یەكێك لە كەسایەتییە گرنگەكانی مێژووی توركیا دادەنرێت. سیاسەتەكانی بەرامبەر بە كورد كە گرووپێكی كەمینەیە لە توركیا، جێی مشتومڕ بووە و تا ئەمڕۆش مشتومڕی لەسەرە.
ڕێبازی ئەتاتورك بۆ پرسی كورد لە قاڵب دراوە بە باوەڕی بە ناسیۆنالیزمی تورك و خواستی دروستكردنی دەوڵەتێكی یەكگرتوو و عەلمانی. ئەو گەلی كوردی وەك هەڕەشەیەك بۆ سەر ئەم دیدە دەبینی، وەك سەرچاوەیەكی ناتەبایی و ناسەقامگیری تەماشای دەكرد.
یەكێك لە یەكەم كارەكانی ئەتاتورك وەك سەركردە، هەڵوەشاندنەوەی سیستمی هەرز، یان پێكهاتە ئایینییەكانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوو، كە پلەیەكی ئۆتۆنۆمی بە كورد بەخشیبوو. بەڵكو هەوڵی سەركوتكردنی كورد لە كۆمەڵگەی بەرفراوانی توركیادا دەدا، هانی دەدا كە واز لە شوناسی كولتووری جیاوازی خۆیان بهێنن و داب و نەریت و زمانی توركی وەربگرن.
سیاسەتەكانی ئەتاتورك بەرامبەر بە كورد زۆرجار توند و سەركوتگەرانە بوون. بەكارهێنانی زمانی كوردی لە ژیانی گشتی و تایبەتدا قەدەغە كرد و پراكتیزە كولتوورییە كوردییەكانی وەك مۆسیقای فۆلكلۆر و هەڵپەڕكێ سەركوت كران. هەروەها ڕێكخراوە سیاسییە كوردییەكان قەدەغە كران و زۆرجار سەركردە كوردەكان دەگیران و زیندانی دەكرێن.
دیارترین نموونەی سیاسەتە توندەكانی ئەتاتورك بەرامبەر بە كورد لە ساڵی ١٩٢٥ هات كە هەڵمەتێكی سەربازیی بە یاخیبوونی شێخ سەعید ناسراوە. ئەو یاخیبوونە لەلایەن سەركردەیەكی ئایینی كورد بە ناوی شێخ سەعید سەركردایەتی دەكرا كە داوای ئۆتۆنۆمی زیاتری بۆ گەلی كورد دەكرد. ئەتاتورك یاخیبوونەكەی وەك هەڕەشەیەك بۆ سەر دیدگای خۆی بۆ توركیایەكی یەكگرتوو دەبینی و بە هێزێكی دڕندانە وەڵامی دایەوە و یاخیبوونەكەی لەت كرد و شێخ سەعید و شوێنكەوتووانی لە سێدارە دا.
سەرەڕای ئەم سیاسەتە سەركوتگەرانە، هەندێك لە كوردەكان لەناو توركیای ئەتاتوركدا جێگەیەكیان دۆزیەوە. زۆرێك لە كوردەكان چوونەتە ناو سوپای توركیا و ڕۆڵێكی بەرچاویان لە ژیانی سیاسی و فەرهەنگی ئەو وڵاتەدا هەبووە. بەڵام زۆرینەی ڕەهای كورد لە ڕووبەڕووبوونەوەی جیاكاری و پەراوێزخستن بەردەوام بوو و گرژیەكانی نێوان كەمینەی كورد و دەوڵەتی توركیا تا ئەمڕۆش وەك پرسێكی سەرەكی ماوەتەوە.
لە كۆتاییدا دەڵێین، سیاسەتەكانی مستەفا كەمال ئەتاتورك بەرامبەر بە كورد، بە باوەڕی بە ناسیۆنالیزمی تورك و خواستی دروستكردنی دەوڵەتێكی یەكگرتوو و عەلمانی، لە قاڵب دراوە. بەڵام ڕێبازەكەی زۆرجار توند و سەركوتكەر بووە و میراتێكی گرژی و ململانێی نێوان كەمینەی كورد و دەوڵەتی توركیا بەجێهێشتووە كە تا ئەمڕۆش بەردەوامە.
