عیسمەت كازم ئەسعەد
قوتابی قۆناغی سێیەم، بەشی زانستەكۆمەڵایەتییەكان فاكەڵتی پەروەردە زانكۆی سۆران
تێوەگلانی توركیا لە جەنگی جیهانی دووەمدا هێشتا بابەتێكە كە زۆرجار لە گێڕانەوەی مێژووییدا چاوپۆشی لێدەكرێت. بەڵام ئەم قۆناغە كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر وڵات و گەلەكەی بە دانیشتوانی كوردیشەوە هەبوو. كاتێك ڕوو لە سەرچاوە كوردییەكان دەكەین، ڕوانگەیەكی جیاواز بۆ توركیا لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا دەبینینەوە، ڕوانگەیەك كە ڕۆشنایی دەخاتە سەر ئەزموونەكانی مرۆڤی كورد لەم ماوەیەدا.
سەرچاوە كوردییەكان توركیا لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا وەك وڵاتێكی گێژاو وەسف دەكەن. حكومەتی ئەو سەردەمە بە سەرۆكایەتی ئیسمەت ئینۆنۆ سەرۆك كۆمار، لە ڕووی سیاسییەوە دابەش بوو لەسەر ئەوەی كە ئایا لایەنگری هاوپەیمانان بكات یان نا، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئابووریی ناسك و توانا سەربازییەكانی وڵاتەكە. بڕیاری بێلایەنی ڕێوشوێنی ئابوری توندی هێنایە ئاراوە، وەك بەشەخۆراك و كۆنترۆڵكردنی نرخ، كە كاریگەری لەسەر دانیشتوانی كورد بەتایبەتی هەبوو.
یەكێك لە كاریگەرییە دیارەكانی بێلایەنی توركیا لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا لەسەر دانیشتوانی كورد، پشتیوانی نەكردنی حكومەت بوو. سەرەڕای ئەوەی كە كەمایەتییان هەبوو، بەڵام زۆرێك لە پیاوانی كورد خۆبەخشانە پەیوەندییان بە سوپای توركیاوە كرد و دژی زلهێزەكانی میحوەر شەڕیان كرد. بەڵام وەك سەرچاوە كوردییەكان ئاماژەی پێدەكەن، بەشدارییەكانیان نەناسرابوو، زۆرجاریش وەك هاوڵاتی پلە دوو مامەڵەیان لەگەڵ دەكرا.
لەگەڵ بەرەوپێشچوونی شەڕ، ئابووری توركیا بەردەوام بوو لە ئازار و نائارامی زیاتر لە نێو دانیشتوانی كورددا. بەگوێرەی سەرچاوە كوردییەكان، وەڵامی حكومەت بۆ ئەمە بۆ كپكردنی ناكۆكی و سنوورداركردنی ئازادیی قسەكردن بووە. زۆرێك لە سەركردەكانی كورد دەستبەسەر و ڕەوانەی زیندان كران و دەزگاكانی ڕاگەیاندنی كوردیش داخران. ئەمەش بووە هۆی پەرەسەندنی هەستی بێزاری و بێهیوایی لای دانیشتوانی كورد.
لە كۆتاییدا، لێكۆڵینەوە لە چۆنیەتی وەسفكردنی سەرچاوە كوردییەكان لە جەنگی جیهانی دووەمدا، تێڕوانینێكی گرنگ لەبارەی كاریگەرییەكانی ئەم قۆناغە لەسەر وڵات و گەلەكەی دەدات. لە كاتێكدا كە بێلایەنی توركیا لە كاتی شەڕدا زۆرجار لە گێڕانەوەی مێژووییدا گرنگییەكی كەمی پێدراوە، بەڵام كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر دانیشتوانی كورد هەبووە، بەتایبەتی لە ڕووی سەختی ئابووری و سنوورداربوونی ئازادی سیاسییەوە. بە ناسینی ئەم ئەزمون و دیدگایانە دەتوانین تێگەیشتنێكی قووڵتر لە مێژووی ئاڵۆزی ئەم ناوچەیە بەدەست بهێنین.
