میری ئێزدییان: هێرشكردنە سەر مزگەوتەكان لە رەوشتی ئێزدییەكاندا نییە
وەزارەتی ئەوقافی هەرێم : ئەمەی روویداوە هەوڵێكی پلان بۆدارێژراوە بۆ تێكدانی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و ئایینی لە ناوچەكەدا
مامۆستاكی زانكۆ : ئێران و میلیشیاكان دەیانەوێ لە رێگەی سووتاندن و بێڕێزیكردن بە مزگەوت و شوێنە پیرۆزەكانەوە ئێزیدییەكان تۆمەتبار بكەن
رێبەرێكی ئێزیدییەكان : ئەو گرتە ڤیدیۆیەیی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكرایەوە ئی سەردەمی هێرشی داعش بوو بۆ سەر شەنگال
زاری كرمانجی – سۆران :
رۆژی پێنجشەممە 27ی نیسان ی 2023، دوای گەڕانەوەی 25 خێزانی عەرەبی سوننە بۆ قەزای شەنگال، ژمارەیەك لە دانیشتووانی قەزاكە خۆپیشاندانێكی نارەزایەتییان ئەنجامدا و دژ بە بڕیاری وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق وەستانەوە بە بیانووی ئەوەی “ئەو خێزانە عەرەبانە لە رابردوودا هاوكاری چەكدارانی داعشیان كردووە لە كاتی داگیركردنی شنگالدا”. دوای ئەوە ئاڵۆزی دروستبووەو بەو هۆیەوە ژمارەیەك كەس هێرشیانكردە سەر مزگەوتێكی سوننە لە شارەكەدا، رووداوی هەڵكوتینە سەر مزگەوتەكە كاردانەوەی زۆری بە دوای خۆیدا هێنا بەتایبەت بەشێك لە دەزگاكانی راگەیاندن بابەتەكەیان بە ئاقارێكی تر دابرد و به‌شێك له هاووڵاتییانیش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەشتاگی(اعوذ بالله من الشيطان الرجيم) وەك بەتاڵكردنەوەی توڕەییان دژ بە ئێزیدیەكان لە هەمبەر هێرشكردنیان بۆ سەر مزگەوت.
رۆژێك دوای رووداوەكە وەزارەتی ئەوقافی هەرێم لە راگەیاندراوێكدا هێرشی سەر مزگەوتەكەی شەنگال ی بە هەوڵی كەسی ناوبرد و رایگەیاند كە ئەو كارە پەیوەندیی بە هیچ ئایینێكەوە نییە و گووتیشی : “بە توندی ئیدانەی بێڕێزی و دەستدرێژی كردنە سەر مزگەوت و هەر ناوەندێكی دیكەی ئایینی دەكەین و پێمانوایە ئەم كارە دوورە لە ئاداب و نەریتی خۆڕەوشتی رەسەنی ئایینی و كوردەواریی،” هەروەها داوای لە لایەنی پەیوەندیداری حكومەتی عێراق كرد بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكەدا بكەن و راشیگەیاند : “ئەمەی روویداوە هەوڵێكی پلان بۆدارێژراوە بۆ تێكدانی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و ئایینی لە ناوچەكەدا، بەتایبەت هەندێك لایەن لێناگەڕێن دۆخی شەنگال ئاساییبكرێتەوە.”
هەمان رۆژ میری ئێزدییان لە عێراق و جیهان بە توندی رووداوی هێرشكردنە سەر مزگەوتەكەی شنگالی رەت كردەوەو گووتی : “هێرشكردنە سەر مزگەوتەكان لە رەوشتی ئێزدییەكاندا نییە”.
میر حازم تەحسین بەگ، میری ئێزدییان لە عێراق و جیهان، لە راگەیاندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، “رەتكردنەوەی توندی خۆمان بۆ هێرشكردنە سەر مزگەوتی رەحمان و سووتاندنی لە شنگال رادەگەیەنین، هێرشكردنە سەر مزگەوتەكان لە رەوشتی ئێمەی ئێزدیدا نییە”.
بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان رەتیدەكاتەوە ئێزیدییەكان هێرشیان كردبێتە سەر مزگەوتێكی موسڵمانان لە شنگال و دەڵێت: هەندێك كەسی تێكدەر هەن دەیانەوێت درز بخەنە نێو ئەو دیوارەی كوردستان ئاوەدانی كردووە.
بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكرد، “هەر جۆرە سووكایەتییەك بە هەر ئایینەك سەركۆنە و شەرمزار دەكەین”.
لە بەشێكی راگەیاندراوەكەی بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان هاتووە كە هۆكاری دروستبوونی هەر جۆرە كارێكی تێكدەرانە لە شنگال بۆ نەبوونی ئارامی و بوونی هێزە چەكدارە نایاساییەكان لە شارەكە گەڕاندووەتەوە، كە هەموو لایەنەكانی ژیانی ئاڵۆزكردوون،
لەگەڵ ئەوەی بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان پاڵپشتیی خۆی بۆ “خۆپیشاندانی ئاشتییانە” دووپاتدەكاتەوە و جەخت لەوەش دەكاتەوە كە بێرێزیكردن بە هەر پیرۆزییەك، كاری تاكی ئێزیدی نییە: “ئێزیدییەكان ئەو جۆرە كارانە ناكەن و هێرشەكەیان ئەنجامنەداوە”.
ئەوەش دەڵێ: “هەر كەسێك ببێتە هۆكاری لاوازكردن و تێكدانی رەوشی ئارامی هەرێمی كوردستان، پێویستە سزا بدرێت و رێكاری یاسایی لەگەڵ بگیرێتەبەر.”
لە راگەیاندراوەكەدا ئاماژە بەوەشكراوە كە دوای لەناوبردنی داعش لە ساڵی 2017 بەدواوە، (سەرجەم شوێنە پیرۆز و ئایینەكانی سنووری شنگال، لەلایەن ئێزیدییەكانەوە پارێزراون.)
بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان، جێبەجێكردنی رێككەوتنی شنگال كە لەنێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستاندا واژوو كراوە. بە تاكە چارەسەر بۆ دۆخی شەنگال دەبینن.
قایمقامی پێشووی شەنگال پێی وایە هۆكاری ئەو كێشانەی لە شەنگال روو دەدەن دەگەڕێتەوە بۆ لاوازی حكومەتی بەغدا لە چارەسەركردنی كێشەكان و باڵادەستیی پەكەكە لە ناوچەكەدا.
مەحما خەلیل پەرلەمانتاری عێراق و قایمقامی پێشووی شنگال باس لەوە دەكات كە لە كۆتایی 2020 حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق رێككەوتنێكیان بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال واژوو كرد، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت هەموو هێزە نایاساییەكان لە شارەكە بچنە دەرەوە، واتە ئەوانەی سەر بە حەشدی شەعبی و پەكەكەن، جیا لە پێكهێنانی ئیدارەیەكی نوێ بۆ شارەكە و هێزێكی پۆلیسی ناوخۆیی لە خەڵكی شنگال، و كار بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان و ئاوەدانكردنەوەی شارەكە بكرێت.
نوێنەرێكی كوردانی ئێزیدی لە پەرلەمانی عێراق ئاماژە بەوە دەدات كە چەندین لایەن و گرووپی چەكداری دەیانەوێ بەناوی ئاینەوە كێشە بۆ كوردانی ئێزیدی دروست بكەن، ئەوان پێیان وایە ئەوەی بەرانبەر بە كوردانی ئێزیدی كراوە كەمە و پێویستە كێشەی تریان بۆ دروست بكەن و دەڵێ: “پێویستە حكوومەت بە ئەركی خۆی هەڵبستێت و رێگری لەو جۆرە پیلانانە بكات.”
شەریف سلێمان ئەوەش دەڵێ: “سەتان ساڵە ئێزیدی و موسڵمان و پێكهاتەی تر و شوێنی پیرۆزی هەموو ئاینەكان لە شنگال هەن و هیچ كاتێك دەستدرێژی بۆ سەر هیچ شوێنێكیان نەكراوە و هەمیشە رێزیان لێ گیراوە و بە پیرۆزی هێڵدراونەتەوە، بەڵام هەندێك گرووپی چەكداریی و لایەن دەیانەوێ لەو رێگەیەوە گرفتی تر بۆ كوردی ئێزیدی دروست بكەن، كە خۆیان لە دۆخێكی خراپدا دەژن.”
مامۆستاكی زانكۆ باس لەوە دەكات كە ئەوەی لە شنگال رووی دا گەمەیەكی هەواڵگریی ئێران و گرووپە میلیشیاكانی شیعەی سەر بە ئێرانە و هیچ پێوەندییەكی بە ئێزیدییەكانەوە نییە.
د. نەوزاد هیتووتی، مامۆستای زانكۆ و شارەزای پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە لاپەڕەی خۆی لە فەیسبووك نووسیویەتی: “ئێران و میلیشیاكان دەیانەوێ لە رێگەی سووتاندن یان بێڕێزیكردن بە مزگەوت و شوێنە پیرۆزەكانەوە ئێزیدییەكان تۆمەتبار بكەن و كێشە و ناكۆكی لە نێوان پێكهاتە ئاینییەكان دروست بكەن و بەو شێوەیە پێگەی خۆیان لەو دەڤەرە بەهێز بكەن، دووریش نییە لە چەند رۆژی داهاتوودا شوێنە پیرۆزەكانی كوردانی ئێزیدی بسووتینرێت و كوردە مووسڵمانەكان تۆمەتبار بكرێن.”
رێبەرێكی ئێزیدییەكان باس لەو گرتە ڤیدیۆیە دەكات كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكرایەوە و دەڵێ :”ئەو گرتە ڤیدیۆیە ئی ئەو ساتە بوو كە داعش هێرشی سەر شەنگالی كرد.”
دوای ئەوە یەكێك لە پەیڕەوانی ئێزیدی لە گرتە ڤیدیۆیەكی تۆماركراودا وێنەی نێو مزگەوتەكەی نیشاندا و وتی ئەوە مزگەوتی (الرحمن) كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و بەشێك لە مەلاكان باسیان كرد سوتێندراوە، كه‌چى هيچ ئاسه‌وارى سوتان به مزگه‌وته‌كه‌وه نييه .
