زیلان یاسین رەحمان
زانكۆی سۆران فاكەڵتی ئاداب بەشی مێژوو قۆناغی چوارم
شەڕی سارد سەردەمێكی بەرزبوونەوەی گرژی و كێبڕكێی نێوان ئەمریكا و یەكێتی سۆڤیەت بوو، هەردوو وڵات سەرقاڵی پێشبڕكێی چەكی ئەتۆمی بوون و سەرقاڵی ململانێی بە وەكالەت بوون لە سەرانسەری جیهاندا. لە ئەنجامدا ترسێكی زۆر ڕاستەقینە لە سەردەمی جەنگی سارددا هەبوو كە لە هەر ساتێكدا ململانێیەكی جیهانی كە زۆرجار بە جەنگی جیهانی سێیەم ناودەبرێت.
ترسی شەڕی ئەتۆمی لە نێوان ئەو دوو زلهێزەدا بە تایبەتی توند بوو، چونكە هەردوو وڵات جبەخانەی بەرفراوانی چەكی ئەتۆمییان هەبوو كە دەتوانێت چەند هێندە زیاتر هەسارەكە لەناو ببات. قەیرانی مووشەكی كوبا لە ساڵی ١٩٦٢ ساتێكی گرژی و ئاڵۆزی تایبەت بوو لە جەنگی سارددا، چونكە یەكێتی سۆڤیەت مووشەكی ئەتۆمی لە كوبا دانا، ئەمەش بووە هۆی وەستانەوە لەگەڵ ئەمریكا كە جیهانی گەیاندە لێواری شەڕی ئەتۆمی.
زەنگی جەنگی جیهانی سێیەمی ئەگەری كاریگەری كۆمەڵایەتی و سیاسی و كولتووری بەرچاوی هەبوو. خەڵكی هەردوو وڵاتی ئەمریكا و یەكێتی سۆڤیەت هاندرابوون بۆ دروستكردنی پەناگەی بۆمب و ئامادەكاری بۆ هێرشێكی ئەتۆمی ئەگەری. كولتوری باو ڕەنگدانەوەی ئەم ترسە بوو، زۆرجار فیلم و بەرنامە تەلەفزیۆنییەكان و ئەدەبەكان جیهانێكیان نیشان دەدا كە بەهۆی شەڕی ئەتۆمیەوە وێران بووە.
ترس لە ململانێیەكی جیهانیش دەرئەنجامە سیاسییەكانی هەبوو، هەم ئەمریكا و هەم یەكێتی سۆڤیەت هەڕەشەی شەڕیان بەكارهێنا بۆ پاساوهێنانەوە بۆ دەستێوەردانەكانی سەربازی و ململانێی بە وەكالەت لە سەرانسەری جیهاندا. لە هەندێك حاڵەتدا ئەو وڵاتانەی كە لەگەڵ هیچ كام لە زلهێزەكاندا هاوتەریب نەبوون، خۆیان لە ناوەڕاستی ململانێ ناوچەییەكاندا بینیەوە كە بەهۆی ڕكابەرییە جیۆپۆلەتیكییە گەورەكانەوە سووتەمەنییان پێدرابوو.
بە گشتی ترس لە جەنگی جیهانی سێیەم لە سەردەمی جەنگی سارددا بوونی بەردەوام بوو لە ژیانی مرۆڤەكان لە سەرانسەری جیهاندا. لە كاتێكدا ئەو ململانێیە هەرگیز پەرەی نەسەند بۆ شەڕێكی جیهانی تەواو، بەڵام كاریگەرییەكی قووڵی لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان هەبوو و دیمەنی سیاسی جیهانی بۆ دەیان ساڵی داهاتوو لە قاڵب دا.