ژیلە ئەنوەر ئیسماعیل – قوتابی قۆناغی سێیەمی كۆمەڵناسی لە زانكۆی سۆران
بە كەلتووركردنی خوێندنەوە پڕۆسەیەكی درێژخایەنە بۆیە پێویستی بە هەوڵی هەموو لایەنێك هەیە كە كاری بۆ بكەن. بۆ ئەوەی كۆمەڵگایەكی هۆشیار و پێشكەوتومان هەبێت ئەوا دەبێت مرۆڤێكی خوێنەرمان هەبێت. خوێندنەوە ڕێگایەكی زۆر كاریگەرە بۆ هۆشیار كردنەوە و بونیادنانی كەسایەتیێكی باش و ڕێگەی ژیان ڕوناكتر و ئاسانتر دەكات و یارمەتیدەرە بۆ تێگەشتن لە خودی خۆمان و دەووروبەرمان، بۆیە خوێندنەوە یەكێكە لە ئامرازە گرنگەكان بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری و زانستی مرۆڤ كە گەشە بە هزرو توانای بیركردنەوەی مرۆڤ دەدات و وادەكات تێڕوانینی بۆ ژیان فراوانتر بێت حەز و ئارەزوەكانی گەشە پێبدات لەو ڕێگەیەوە دەتوانێت كەسایەتی خۆی دروستبكات و ئاستی ڕۆشنبیری و زانستی بەرەوپێشەوە ببات .
ئەو كۆمەڵگایانەی گرنگی بە خوێندنەوە دەدەن و هەوڵدەدەن خوێندەوە بكەن بە بەشێك لە كەلتووریان توانیویانە كۆمەڵگایێكی پێشكەوتوو دروستبكەن كە رێگا خۆشكەرە بۆ دروستكردنی تاكێكی هۆشیار و پڕ زانیاری و نوێخواز، بۆ ئەوەی هەنگاو بەرەو بە كەلتووركردنی خوێدنەوە بنێن لە كۆمەڵگاكەمان گرنگە هەموو دەزگاكانی حكومەت و كۆمەڵگا هاوكاربن و كار بۆ ئەوە بكەن چۆن بتوانن خوێندنەوە بكەن بە كارێك هەموو ئەندامانی كۆمەڵگا بە گرنگی بزانن و ببێت بە نەریت لەلایان و دواتر ببێت بە كولتوور.لەلایەكی ترەوە خێزان ڕۆلی گرنگی هەیە بۆ ئەوەی نەوەیەك بەرهەم بهێنێت حەز بە خوێندەوە بكات و بە دووای زانیارەكان بگەرێ بۆ نموونە هەر لە منداڵیەوە چیرۆك و كتێب بۆ منداڵەكانیان بخوێنەوە ڕایان بهێنن لەسەر ئەوەی خوێندنەوە گرنگە بۆ هەریەك لە ئێمە هەروەها دەكرێت بە دروستكردنی كتێبخانیەكی بچووك لەناو ماڵەكانیاندا هەنگاوێكی باش بنێن بۆ بە كولتووركردنی خوێندنەوە و لە دامەزراوە پەروەردەیەكان قوتابخانە و ناوەندەكانی خوێندنیش كارێك بكەن كە قوتابیان ئارەزووی خوێندەوە بكەن و خوێنەر بن و بەردەوام بن لەسەر خوێندنەوەی كتێب، قوتابخانە و مامۆستا ڕۆلی گرنگیان هەیە بۆ ئەوەی كتێب و خوێندەوە لەلای فێرخوازان خۆشەویست بكەن پێویستە خوێندەوە و تەكنیك و گرینگیەكانی بكرێنە یەكێك لە ماددەكانی خوێندن بۆ نموونە هەموو رۆژێك كاتژمێریك دابندرێت بۆ خوێندنەوە و هەموو قوتابخانەیەك كتێبخانەی تایبەتی خۆی هەبێت و پەیوەندیان لەگەل كتێبخانەی گشتی و زانكۆكان هەبێت و دیداری زانستی بكەن.
لە پاڵ ئەوانەش هەوڵبدرێت كە ساڵانە پێشەنگای كتێب بە زمانی كوردی لە هەموو شارەكان بكرێتەوە و گرنگی زیاتریان پێبدرێت یان زیاتر لە جارێك دووبارە بكرێنەوە تا لە ڕێگەیەوە تاكەكان زیاتر هانبدرێن بۆ ئەوەی بخوێننەوە و پێشبركێ ئەنجامبدەن لە نێوان خوێنەران یان لە دام و دەزگاكانیتری حكومەت كتێبخانە هەبێت بۆ ئەوەی فەرمانبەركان كاتە بەتاڵەكانیان بە خوێندنەوە بەسەر ببەن، هەروەها گرنگی بدرێت بە دەزگاكانی چاپكردن بۆ ئەوەی یارمەتی نوسەرەكان بدەن تا كتێبی زیاتر بە زمانی كوردی چاپبكرێن. تیۆری دواكەوتنی كولتووری چەمكێكە لە كۆمەڵناسیدا كە ئاماژە بەو بیرۆكەیە دەكات كە هەندێك لایەنی كولتووری بە هێواشی لە ئەوانیتر دەگۆرێن، كاتێك ڕوودەدات كە بەشێك لە كۆمەڵگا خێراتر لەیەكێكیتر دەگۆرێت ئەمەش دەبێتە كەلێنێك لە نیوانیاندا. كولتوور دوو لایەنی هەیە ماددی و ناماددی، كولتووری ماددی هەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە كە مرۆڤ دەستی هەیە لە دروستكردنیان بۆ نموونە رێگاوبان و ئۆتۆمبێل زۆرجار كولتووری ماددی خێراتر دەگۆرێ بە بەراورد بە كولتووری ناماددی كە ئاماژە بەلایەنە ناماددیەكانی كولتووری دەكات وەك نۆرم و بەها و زمان ئەوەش بە دواكەوتنی كولتووری ناسراوە دەبێتە هۆی سەختی كاتێك تاكەكانی كۆمەلگا تێدەكۆشن بۆ خۆگونجاندن لەگەل شێوازی نوێ بۆ ئەنجام دانی شتەكان، هەموو وڵاتان توشی ئەو دواكەوتنی كولتووریە نەبوونە بەڵام ئەو دواكەوتنەی كولتووریە هەمیشە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبووە كولتووری ماددی پێش كولتووری ناماددی كەوتووە كە لە رەفتاری مرۆڤەكان رەنگ دەداتەوە ئۆتۆمبێلی مۆدێل بەرز و جل و بەرگ و خانوی نوێ هەن بەڵام ئەقڵەكەی هەر ئەو ئاقڵە دواكەوتوەیە، لە هەرێمی كوردستانیش هەمان شت دەبینین بۆ نموونە كەسێك خەریكی شوفێریە پابەندی یاساكان نابێت و بۆیە رووداوی هاتوچۆمان زۆرە كولتووری ماددی پێشكەوتووە و لەگەلیدا تاكەكان ئامادە نەكراون بۆ ئەو پێشكەوتنە.
بە هەمان شێوە هەندێك جار ئەو شتە لەنێو زانكۆكانیش دەبینین كە زانكۆ شوێنی زانست و گۆرینی ئاقلیەتی مرۆڤەكانە كە زۆربەیان بەشێویەكی نەریتی بیردەكەنەوە،یەكێك لە هۆكارەكانی هەر ئەو دواكەوتنی كولتووریە بۆتە هۆی ئەوەی كە تەكنەلۆجیا خێراتر بگۆرێت گۆرانی كۆمەڵایەتیش هێواش بێت تاكەكان هێشتا نەگەیشتونەتە ئەو ئاستەی تێگەیشتووی و بیركردنەوەیان فراوان نەبووە كە خوێندنەوە بكەن بە بەشێك لە ژیان و كولتووریان هەر وەك تیۆری دواكەوتنی كولتووریش ئاماژەی پێدەدات هەر ئەوەش هۆكارێكە بۆ ئەوەی خوێندنەوە لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا نەبووە بە كەلتوور.