ن/ ئەندازیار عەبدوڵقادر رەسول
ئەو بنەمایانە لە كۆمەڵگای مرۆڤدا خێزان ، بنەماڵە، یان خانەوادە بە دەستەیەك خەڵك دەوترێت كە پێكەوە لە ڕێگای خوێن، پەیوەندی ژن و شوو یان شوێنی ژیانی هاوبەش، پێوەندییان هەیە، بۆ ماوەی هەزاران ساڵە و زیاتریش، خێزان كۆنترین یەكە و پەیكەری كۆمەڵایەتییە.
ئـێستایش لە زۆر جوگرافیای جیاوازدا خێزان یەكەم وێستگەی ژیان و هێلانەی مرۆڤەكانە. خێزان دامەزراوەیەكی بنەڕەتییە بۆ دابینكردن و پڕكردنەوەی پێویستییە گرنگ و ژیانییەكانی مرۆڤ ، لانەیەكی ئـارامە كە هەستی ئـارامی و ئـاسایش دەبەخشێتە ئـەندامەكانی، خێزان لە سادەترین پێكهاتنیدا لە ژن و پیاوێك پێكدێت كە تازە چوونەتە ناو قەفەزی زێڕینەوە و ژیانی هاوسەرییان پێكهێناوە.
كچ و كوڕ پێش پێكهێنانی خێزان و بەیەكەوە بوون، كۆمەڵێك بنەما هەیە كە پێویستە بەباشی بیری لێبكەنەوە و بناغەی بۆ دابنێن، تا خێزانێكی پتەو و سەركەوتوو پێكبهێنن كە مایەی شانازی و سەربەرزی بێ بۆ تەواوی ئەندامەكانی و فێرگە و لانەیەكی نموونەیی بێ بۆ منداڵەكانیان.
سۆز وخۆشەویستی : یەكێكە لە گرنگترین بنەماكانی هاوسەرگیری، خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا لە سورەتی (الروم)ئایەتی 21 لەبارەی هاوسەرگیری دەفەرموێ (سۆز و خۆشەویستیم لە نێوانتان دانا و دروست كرد) .
بەبێ سۆز و خۆشەویستی نێوان هەردوو هاوسەر هەرگیز ناتوانرێت خێزانێكی سەركەوتوو بەرهەم بهێندرێ، زۆربەی هاوسەرەكان لە سەرەتای ژیانی هاوسەرێتیدا خۆشەویستییەكی بەهێزیان هەیە، بەڵام بەتێپەڕبوونی كات ئەم خۆشەویستی و پەرۆشییە كەم دەبێتەوە، هەندێك جار ئەم دۆخە زیان بە پەیوەندییەكە دەگەیەنێت، گرنگە هەردوولا هەمووكات وا بیربكەنەوە كە لەنێو ئەو ملیاران كەسەدا خودا چاكەی لەگەڵ كردوون و بە قسمەتی یەكدی بوون، لەو ڕێگەیەوە خۆشەویستی نێوانیان بگەیەننە ترۆپك.
ڕێزگرتن :
دوای خۆشویستنی بەردەوامی یەكدی، رێزگرتنی باڵا دێتە كایەوە، ڕێزگرتن تەنیا لە خودی خۆی نا بەڵكو لە بیركردنەوە و بۆچوونەكانیشی، زۆربەی كێشەی نێوان هاوسەران ڕێزنەگرتنی یەكدی یە كە پێویستە لە پێش هاوسەرگیرییەوە بناغەكەی بە تۆكمەیی دابنرێ.
قەبووڵكردنی یەكدی:
وەك ئاشكرایە كچ و كوڕ لەو ماوەی ژیانیان كە سینگڵ بوون، هەر یەكەیان خاوەنی كۆمەڵێك بیروباوەڕ و ئایدیا و بۆچوون و رەفتار و كردارن و بووەتە بەشێك لە كەسایەتییان، گرنگە دوای هاوسەرگیری یەكدی قەبووڵ بكەن بەو شێوازەی هەن، چونكە هەیكەل و پێكهاتە سەرەتاییەكەی خێزان یەكگرتنی ئەو دوو ئایدۆلۆژیا جیاوازەیە، كە زۆركات لە ئەگەری كەم هۆشیاری هەردوولا ڕووداوی ناخۆشی لێدەكەوێتەوە.
هاویەك بوون :
هەروەك لە خاڵی پێشوودا باسمان كرد ، ئەو دوو ئایدۆلۆژیا جیاواز و هەندێ كات( دژبەیەك) ە لە خێزاندا یەكدەگرن، گرنگە هەوڵی هاویەكی و هاوڕایی بدەن و بسازێن لەگەڵ یەكدی، نەك دایما دایك و باوك و كەسوكاری هەردوولا بەدەم چارەسەری دەنگەدەنگ و كێشە و ئاڵۆزی ئەم و ئەودا بچن.
نەبوونی ڕكابەری :
زۆرجار هەردوو لا لە جیاوازی ڕەفتار و كردارەكانیاندا دەكەونە ڕكابەرییەكی سەخت و لەدژی یەكتر دەجووڵێنەوە و قسە دەكەن و ، هەندێ سەردانكردنی دەورووبەریشیان تەواو سنووردار دەكەن بە ڕكابەری یەكدی، كە ئەمەش یەكێكە لە فاكتەرە خراپەكانی نەمانی سۆز و خۆشەویستی نێوانیان و تێكچوونی شیرازەی خێزان.
گفتوگۆی هێمنانە:
ژن و پیاو وەكو دوو كۆڵەكەی سەرەكی خێزان پێویستە هەموو كات و ساتێ گفتوگۆی هێمنانەیان هەبێ بۆ لەیەكگەیشتن و گۆڕینەوەی بیروڕا و بۆچوونەكانیان ، لە نەبوونی گفتوگۆدا زۆرجار نیگەرانی و دڵڕەقییەكان بە شێوازێك دەتەقنەوە كە چارەسەری زەحمەت بێ .
پەروەردەی منداڵ :
خێزان یەكەمین بناغەی بنیاتنانی كەسایەتی منداڵە، ژینگەیەكی گونجاو و باوەشێكی گەرمە كە تیایدا دەتوانێت هەست بە ئاسودەیی بكات و كەسایەتی و متمانە بەخۆ بوونی تیادا دروست بكرێت. هەڵسوكەوتی دایك و باوك كاریگەری هەیە لەسەر دروست بوونی كەسایەتی منداڵ، دەبێ كچ و كوڕ بەر لەوەی خێزان پێكبێنن و ببنە دایك و باوك، ئەوە بزانن كە بەخێوكردنی منداڵ تەنیا پێدانی خواردن و دابینكردنی شوێنی مانەوەی نییە، بەڵكو پەروەردەی تەندروست و پێگەیاندنی كەسایەتی منداڵەكەیان لە سەرووی هەموو شتێكەوەیە.
باوەڕبوون بەوەی هەیە :
ژیانی سەرەتایی خێزان لەنێوان ژن و پیاودا بەوە لە كەشێكی جێگیر و هێمندا دەبێت كە ڕازیبن بەوەی هەیانە هەم لە پارە و سامان ، هەم لەناو ماڵ و هەر شتێكی دی ، پەتای سناپ وچاولێككەری تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان ژیانی زۆركەسی تاڵ كردووە ،بەوەی هەر شتێكی بۆ بكرێ ڕازی نابێ و چاو لە بابەت و ناوماڵ و ژیان و سامانی خەڵك دەكا،ئەمەش سەرەتا دەبێتە هۆی نەمانی سۆز و خۆشەویستی و دواتر تێكچوونی خێزان و كێشە و نائارامی .
ڕەهایی نەبوون:
هەر مرۆڤێك لە تێڕوانینی بۆ لایەنی بەرامبەردا، دەخوازێ جۆرێك لە شێواز و ڕەفتار وكردار و گوفتار ببینێ و ببیستێ،لێ چونكە هەموومان مرۆڤین و بە شیوازێك لە شێوازەكان هەڵە و كەموكووڕی و ناتەواویمان هەیە ،هیچ كەسێك كامڵ نییە بە هەموو مانایەك ،جیا لەوە خۆشمان هەموو جۆرە هەڵسوكەوتێكمان بەدڵ نییە گەر باشیش بێت ،بۆیە گرنگە خێزان لەسەر بنەمای ڕێژەیی بوون لە هزری هەردوو لایەندا بنیات بنرێ، بۆ نموونە: پیاوەكە دەیەوێ بە شێوازێك ئافرەتەكە قسەبكات و هەڵسوكەوت بكات لە ژیانی ڕۆژانەیاندا، ئافرەتەكەش بە هەمان شێوە،هەردوو لایان ئەستەمە بتوانن ڕێژەی %100بن بۆ یەكتری، چونكە لەو نێوانەدا هزر و بۆچوونی هەر لایەكیان هەیە كە لە رەهایی بووندا دەبێتە سفڕ بەرامبەر لای بەرامبەر، لاسەنگ بوونی ئەمەش سەرەتا دەبێتە ناڕەحەتی و نیگەرانی دواتر لەنەبوونی گفتوگۆ و لەیەكدیگەیشتنی پێویست كێشەی گەورە دروست دەكات.
ئەمانە و چەندین هۆكار و بنەمای دیكە هەن كە پێویستە هەردوو لا پێش هاوسەرگیری بیزانن، بیری لێبكەنەوە پلانی بۆ دابنێن بۆ ئەوەی خێزانێكی تۆكمە و بەهێز وپتەو پێكبێنن، گەر وانەبێ لە دادگا كۆتایی بەم پەیوەندییە پیرۆزە دەهێنرێ.