كاكە جەنگیز تاهیر
زانكۆی سۆران _ فاكەلتی ئاداب
بەشی مێژوو _ قۆناغی چوارەم
ناوی كۆریا دەگەڕێتەوە بۆ نیمچە دوورگەی (شۆزیف) كە دەكەوێتە باكوری كیشوەری ئاسیا، سنوری ئاوی و وشكانی لەگەڵ چین دا هەیە، هەروەها سنوری دەریایی لەگەڵ یابان هەیە، كۆریا وڵاتێكی شاخاوییە و چەندین دەشت و دۆڵی تێدایە، پانتایی ئەم وڵاتە بریتیە لە ٨٦ میل چوارگۆشە. جەنگی سارد جەنگێكی گشتگیر و هەمەلایەنە بوو لە نێوان یەكێتی سۆڤیەت و ئەمریكا كە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی دەستی پێ كرد بە دیاریكراوی لە سالی ١٩٤٥ ئەم جەنگە دەرئەنجامی دابەشبوونی ئایدۆلۆژی و فكری نێوان سۆڤیەت و ئەمریكا دروست بوو كە سۆڤیەت هەڵگری بیروباوەرێكی ماركسی – كۆمۆنیستی بوو لە بەرامبەردا ئەمریكا هەڵگری بیروباوەڕێكی سەرمایەداری – لیبڕالی بوو، سەرباری بەرژەوەندیە جیاوازەكانی هەردوو لا لەسەر خاكی وڵاتانی تر و بەرفراونكردنی دەسەڵاتی خۆیان كۆی ئەمانە هۆكار و فاكتەر بوون بۆ هەڵگیرساندنی ئەم جەنگە، وێڕای ئەوەی جەنگەكە زیاتر فۆڕمێكی سیاسی و ئایدۆلۆژی بوو نەپەریبووەوە بۆ شەڕی سەربازی لە نێوان هەردوو دەولِەت بەڵكو هێز و گروپەكانی تر شەری بە وەكالەتیان بۆ دەكردن، بۆیە لە سەردەمی جەنگی سارد كۆمەڵێك پێشهات و رووداوی گرینگ روویان دا كە جەنگی كۆریا یەكێك بوو لەم ڕوداوە گرنگانە كە تا ئێستاش كاریگەری و رەنگدانەوەی بەسەر رۆژگاری ئەمڕۆمان هەیە، ئەم جەنگە درێژەی كێشا تا رووخانی دیواری بەڕلین لە ساڵی ١٩٨٩ بە دیاری كراوی هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١ كۆتای بە جەنگی سارد هێنا و سیستمی دوو جەمسەری هەڵوەشایەوە.
جەنگی كۆریا یەكەمین تێكهەڵچوونی ئاشكرای سەربازی جەنگی سارد بوو، ئەم جەنگە لە جەنگێكی ناوخۆی بوو بە جەنگێكی نێودەوڵەتی. ژاپۆن لە ساڵی ١٩١٠ كۆریای داگیركردبوو و تاساڵی ١٩٤٥ كە وڵاتە هاوپەیمانەكان لەسەر مەداری ٣٨ پلە دابەشیانكردوو حوكمیان بەسەردەكرد دواتر یەكێتی سۆڤیەت پشتیوانی ( كیم ئیل سۆنگ)ی كۆمۆنیست لە باكور كرد و شاری بیۆنگ یانگ ی بە پایتەختی كۆریای باكور دانا، هەروەها ئەمریكا لە كۆریای باشور هەڵبژاردنێكی لە ساڵی ١٩٤٨ ڕێكخست كە (سیگمان ری) بە پۆستی سەرۆك كۆماری دانا و شاری سیئۆل ی بە پایتەختی كۆریای باشوری ناساند، بەم شێوەیە كۆریە بوە دووبەرە دانیان بە دەسەڵاتی یەكتر نەدەنا، ساڵێك دوای هەڵبژاردنەكە سەربازە ئەمریكیەكان كۆریایان جێهێشت، بەم شێوەیە تاكو دەهات ناكۆكیەكانیان پەرەی دەسەند تاكو ساڵی ١٩٥٠ شەڕ لە نێوانیان هەڵگیرسا ئەوەبوو حكومەتی كۆریای باكور كە لە ڕوی سەربازی و پیشەسازیەوە بەهێزبوو بە سەرۆكایەتی كیم ئیل سۆنگ و بە پشتیوانی یەكێتی سۆڤیەت هێرشی كردە سەر كۆریای باشورو لە ناوچەكانی هێڵی ٣٨ پەڕیەوە بەمەبەستی یەكخستنی كۆریا لە ئەنجامدا كۆریای باشور بە سەرۆكایەتی سیگمان ری داوای هاوكاری لە ئەمەریكا كرد بۆ ڕوبەڕوبونەوەی كۆریای باكور.
كیم لەبەر ئەوە هێرشی كردە سەر كۆریای باشور كە دەیەویست شێوەی دوورگەی كۆریا لەژێر ئاڵای كۆمۆنیزمدا سەر لەنوێ بكاتەوە یەك پارچە و كۆریایەكی یەكگرتوو دروست بكاتەوە، چونكە كیم ئیل سۆنگ شاهیدی سەركەوتنی كۆمۆنیزم بوو لە چین بە هیوابوو دوای چین، كۆریا بەرەو كۆمۆنیزم بچێت بۆ ئەم مەبەستەش كیم چەند مانگێك پێشتر داوای پشتیوانی لە(ستالین) كردو ئەویش قبوڵی كرد. نەتەوە یەكگرتووەكان لە مانگی حوزەیرانی ١٩٥٠ كۆبوونەوە چەند بڕیارێكیان لەم بارەیەوە دەركرد:-
١/ ئیدانەكردنی ھێرشی كۆریای باكور بۆ سەر كۆریای باشور.
٢/ داوایانكرد جەنگ بوەستێت.
٣/ كشانەوەی هێزەكانی كۆریای باكور بۆ ناوچەكانی سەر سنوری هێڵی ٣٨ .
بۆ جێبەجێ كردنی ئەم بڕیارانەش نەتەوە یەكگرتوەكان هاوكاری ئەمەریكایان كرد، بەم شێوەیە هێزەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان كە لەژێر دەسەڵاتی هێزە ئەمەریكیەكان بوون، بەمەش سەربازەكانی كۆریای باكور لە كۆریای باشور تێكشكاند و (سیئۆل)ی پایتەختی كۆریای باشور ئازاد كرد، هێزەكانی كۆریای باكور بۆ پشت سنور ڕاونان، بۆیە ئەمەریكا كەلەم دژە هێرشە سەركەوتووە هێزی وەرگرت بوو دەیەویست ئەم دەرفەتە بەكاربهێنێت بۆ یەك پارچەكردنەوەی خاكی كۆریا لە ژێر فەرمانڕەوایی دەوڵەتێكی ناكۆمۆنیست یەكبخاتەوە و پێگەی كۆمۆنیزم لە ڕۆژھەڵات لاوازبكات، بۆیە ئەمەریكا جەنەڕال (مەك ئارپەر) كردە فەرماندەی گشت هێزەكانی و دەستی كرد بە هێرش بۆ پردەكانی روباری یولو لە سنوری كۆریای باكور و چین، ئەمە بوە هۆی توڕەكردنی چینیەكان، چونكە لەوە نیگەران بوون كە هێرشی بە دژە كۆمۆنیزم لەوانەیە قۆناغی دواتردا بكەوێتە سەر چین، كاتێك كە سەربازەكانی مەك ئارپەر درێژەیاندا بە پێشڕەوی بۆ لای باكور بەرەو سنوری چین مائو تسی تۆنگ واتا چین بەم هۆیەوە هاتە ناوجەنگ و چووە پاڵ كۆریای باكوور، بە پشتیوانی دارایی و سەربازی یەكێتی سۆڤیەت، سەربازەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ لای سیئۆل پاشەكشەپێكرد، ئەم شكستەی كۆریای باشور مانای شكستی ئەمەریكاش بوو، بەمەش بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا لە ڕۆژهەڵاتی دوور كەوتنە ژێر هەڕەشەو مەترسی چین و یەكێتی سۆڤیەتەوە. سەرەنجام لە ساڵی ١٩٥٤ كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی بەسترا بە بەشداری هەر چوار دەوڵەت بڕیار لەسەر چارەنوسی كۆریا درا، بریتی بوو لە دابەشبونی كۆریا بۆ سەر كۆریای باكور و باشور كە تاوەكو ئستاش بەم شێوەیە ماوەتەوە. ئەم جەنگە بووە هۆی كوژرانی نزیكەی ٣،٤ ملیۆن كۆریایی، زیاتر لە یەك ملیۆن چینی و زیاتر لە ٥٤ هەزار ئەمریكیی لێكەوتەوە
