كاتێك ئیدارە خاڵی بێت لە رۆشنبیری چاوەڕێی وێرانی زیاتر بكەن

نووسینی/ ئیسماعیل ئیبراهیم خدر

قەزای رواندز بە مێژوویەكی دەوڵەمەند و قووڵەوە لە بواری رۆشنبیری، ئەدەبی، رۆژنامەگەریی و هونەرییەوە، پێگەیەكی پڕ هەیبەتی هەیە، لە ساڵانی رابردوو و بەرلە راپەڕینیشەوە شوێن پەنجەی ئەم قەزایە لە گشت بوارەكانی كلتووری و فكری دیار بووە.
شانۆكارانی ئەم شارە لەسەرەتاكانی سەدەی رابردوو چالاك بوونە، شانۆ لە هەموو بوارەكانەوە كراوە، بە تایبەتی لە بواری نەتەوایەتی و نیشتمانپەروەری، شانۆكارانی ئەم شارە نەك تەنها لە سنووری قەزای رواندز، بەڵكو لە زۆربەی شارەكانی كوردستان شانۆیان نمایشكردووە، بەپێی توێژینەوەیەك كە ئێستاش كاری لەسەر دەكرێت تەمەنی شانۆ لە قەزای رواندز بۆ زیاتر لە 100 ساڵ دەگەرێتەوە، شانۆیەك كە لە پاڵ بوارەكانی دیكەوە ببووە ناسنامەیەكی رۆشنبیرانی رواندز و خزمەتی دیاری رەوتی نیشتمانپەروەری و هونەری دەكرد، ئێستا شانۆی رواندز و شانۆكارانی لە كوێن؟، پڕۆژی حكوومەت و ئیدارەی ئەو شارە و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران و وەزارەتی رۆشنبیری بۆ ئەم بوارە و زۆر بواری دیكە چین؟
كاتێ باسی رۆژنامەگەری كوردی دەكرێت راستەوخۆ بیرت بۆ یەكەم چاپخانەی حوزنی موكریانی دەچێت كە سەرەتاكانی سەدەی رابردوو لە رواندز دانرا، ئێستاشی لەگەڵ دابێت ناتواندرێت باس یا توێژینەوە لەسەر مێژووی رۆژنامەگەری كوردی بكەیت ئەگەر مێژووی رۆژنامەگەری رواندز وەك سەرچاوەیەكی بەهێز نەخزێنێتە ناو بابەتەكەوە.
ئەو كات واتە ساڵی 1924 تا ساڵانێكی زۆر لە رواندز و بە رێگەی رۆژنامەگەری و راگەیاندنەوە خزمەتی زمان و كلتوور و مێژووی كورد كراوە، كە ئێستا وەك ئەرشیفێكی بەنرخ لێدەڕواندرێت.
ئێستاش لە رواندز ئاسەواری چاپخانەكە و شوێنی بەچاپگەیاندنی گۆڤاری زاری كرمانجی و باقی چاپكراوەكانی دیكەی ساڵەكانی 1924 بۆ سەرەوە دیارە، بۆیە لەسەر داوای رۆژنامەنووسان و سەندیكای رۆژنامەنووسان وەك رێزێك لە مێژووی رۆژنامەگەری كوردی كە ئاسەوارێكی مێژوویی لەم شارە بۆ خزمەتی نەتەوەی كورد بەجێ هێشتووە داوا كرا، ئەو شوێنە بكرێتە ماڵی رۆژنامەنووسان و بینایەكی مودێرنی لەسەر بنیاد بندرێت، بەڵام دوای زیاتر لە 10 ساڵ دانانی بەردی بناغەی ئەم پڕۆژەیە هەر ساڵە و بە بیانوویەك دوادەخرێت و ئەنجام نادڕێت. ئەمە بۆ؟
لقی رواندزی كۆمەڵەی هونەر و وێژەی كوردی كە خزمەتێكی دیار و بەرچاوی بواری هونەر و وێژەی كوردی كردووە، بێنازترین دامەزراوەی ناحكوومییە كە چەندین ساڵە كەس خۆی لێناكاتە ساحێب، دامەزراوەیەك كە لە رواندزەوە وەك دینگەیەكی بەهێز رووبەڕووی هەموو ئاڵنگارییەكان دەبوویەوە تا خزمەتی نەتەوەی كورد بكات لە بواری هونەرییەوە، هەتا لەسەردەمی حزبی بەعسیشەوە كە دوژمنی سەرسەختی نەتەوەی كورد بوو، لە كار و چالاكییەكانی نەوەستا و بە رێگەی جیاجیا خزمەتی كردووە، لە تەواوی حكوومەتی عێراق بە كوردستانیشەوە تەنها 2 لقیان هەیە یەكیان لە بەغدایە و ئەوی دیكەشیان لە رواندزە، كە ئەمە بەخۆی هێمایەكی بەهێزە بۆ سەلماندنی گرنگی ئەم شارە و رۆشنبیرانی بە بوارە جیاكانی فكری و هونەری و راگەیاندنەوە، بەڵام ئێستا خاوەنی بینایەی خۆیان نین و تاكە شوێن كە وەك هێمایەك مابێتەوە ئەو بینایەی تەنیشت قایمقامییەت و رووبەڕووی قوتابخانەی پاشای گەورەیە، كە زەوییەكەی موڵكی شارەوانییە و لە چەندین لایەوە دەرزی داوە و رەنگە پاش ماوەیەكی دیكە بڕوخێت، ئەو كۆمەڵە و هونەر و وێژەییەی سەدان قوتابی ئەم شار و دەرەوەی شاری فێری مۆسیقا كرد و پێی گەیاندن بە جۆرێك كە تا ئێستاش پێگەیشتووانی ئەم لقە لە ئاستی كوردستان خزمەت بەم بوارە دەكەن.
ئێستاش بواری مۆسیقای رواندز نەك هەر پاش گوێ خراوە، بەڵكو وا داتەپیوە كە وەك نوكە و بۆ گاڵتە پێكردن لە نێو توێژی مۆسیقا ژەن و گۆرانی بێژان باس دەكەن، ئەوەشی لەم بوارە پێدەگات، خێرا بیر لە بەجێ هێشتنی ئەم شارە دەكاتەوە، لەبەر ئەوەی تا ئێستا لایەنە پەیوەندارەكانی ئەم شارە پڕۆژەیەكی ستراتیژیان بۆ ئەم بوارە و زۆر بواری دیكە نییە و ناشیان بێت، لەبەر ئەوەی لە ئیدارە دانی ئەم شارە عەقلی هونەر و مۆسیقا بوونی نییە.
ئاخر كێ هەیە، لە نەوەی ئێستا و كۆن تیپی پاشای گەورەی لەبیر نەبێت و یا ناوی نەبیستبێت، ئەو كات كاتێ لە شارەكانی بەغدا، كەركووك، دهۆك و سلێمانییە ناوی رواندزیان دەهێنا راستەوخۆ تیپی مۆسیقای پاشای گەورەیان دەهاتە بەرچاوی خەڵك، یا كاتێ دەتگووت مۆسیقا و گۆڕانی راستەوخۆی شاری رواندز وەك سمبوڵێكی ئەم بوارە دەهاتە خەیاڵی زۆربەی هاووڵاتییانەوە، ئەی ئێستا لە كوێن؟
وێنە كێشانی ئەم شارە كە ژمارەیەكی بەرچاویان لەسەر حەز و ماندوویەتی خۆیان پێگەیشتن و خزمەتیان كرد لە زۆربەی شارەكان پیشانگایان دەكردەوە، هەروەها خەڵكیان فێری وێنە كێشان دەكرد، ئێستا لە كوێی و چییان بۆ كراوە، بێگومان هیچ…، هەڵكەوتەی جوگرافیای رواندز تا ئەو ئەندازە لە بارەی بۆ شیعر و وێنەكێشان و هونەری فۆتۆگرافی كە بە كەمتر ئیمكانیات دەتواندرێت كەسی وا پەروەردە بكرێت لەسەر ئاستی كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بناسرێت، ئەی كوان؟ بۆ نایكەن؟ كێ بەرپرسە لەمبارەوە؟
سەنتەری رۆشنبیری رواندز، ناوەندێكی دەوڵەمەندی هەژار، كە چەند رۆژێك بەر لە ئێستا هەشتەمین كۆنفراسی خۆی بەست و ستافێكی نوێی لی دەستبەكار بوون.
سەنتەرێك كە چەندین ساڵە لەم شارە كەس ئاوڕێ لێ نەداوەتەوە، نە بینایە، نەكەل و پەلی پێویست، نە داهات یا بەخشینێكی مانگانە، نە دەستگرتنێكی شایستەی بۆ ئەم سەنتەرە، جاران كە دەیانگووت سەنتەری رۆشنبیری رواندز كۆڕ، سیمینار، وركشۆپ، پیشانگە یا هەر جۆرە چالاكییەكی دیكەی هەبایە، لە شەقڵاوە تا چۆمان بە هەموو قەزا و ناحییەكانەوە میوانی بۆ دەهات، بەڵام ئێستا لە جوانترین و گرنگرتین چالاكی دەبێ بە تەلەفۆن و تەكلیفكاری 15 تا 20 كەسێك ئامادەی چالاكییەكە بكرێن. ئەمە ئەركی كێیە لێ پرسینەوە و بەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە و لاواز بوونەوەی سەنتەر بكات؟ ئەگەر ئیدارەی ئەم شارە لە كۆنەوە تا ئێستا خاڵی نەبایە لە عەقل بێگومان سەنتەری رۆشنبیری رواندزیش بەو هیبەت و شكۆیەی جارانی دەمایەوە، بەڵام كاتێ لە پشت ستافێكی ماندووە قاسەیەكی بەتاڵ، نەبوونی بینایە، نەبوونی رۆئیایەكی جوان لە ئیدارە نەبێت، ناشێ و ناكرێت سەنتەری رۆشنبیری پێشبكەوێت و ناتواندرێت ئومێدی گۆڕانكاری یا هەر نەبێ بەردەوامیدانی لەسەر بنیاد بنێی.
بەڕێوەبەرایەتی هۆبەی رۆشنبیری رواندز، تەنها بۆ پێكەنین خۆشە ناوی بهێنی، لەبەر ئەوەی تەنها بەڕێوەبەرە هیچ كارمەندی نییە، بەڕێوەبەر بە تاقی تەنهایە واتە نە پاسەوان، نە بەردەست، نەكارمەندی كۆمپیوتەر، نە كارمەندی دیكەی ئاسایی هیچی نییە، ئێجا وەرە كاری رۆشنبیری شارێك بكەی كە مێژووەكەی رووچووبێتە نێو قوڵایەكی دەوڵەمەند.
پەیمانگە هونەرە جوانەكانی رواندز، هەر چەندە بۆ ئەوە دروستبوو تا ئەو بۆشاییەی كە لە بوارەكانی وێنە، پەیكەرسازی و مۆسیقا و بابەتەكانی دیكە پڕ بكاتەوە، تا ئەندازەیەكی زۆر باشیش توانیویانە ئەو بۆشاییانە پڕ بكەنەوە، ئەگەر ئەوان نەبن ئەوەی جولەی هونەری و رۆشنبیری و ئەدەبی هەیە لەم شارە نامێنێت، بەڵام ئەوانیش بەدەست كێشەی زۆرەوە گیریان خواردووە، لەسەرووی هەموویان نەبوونی بینایەكی شایستە بە پەیمانگەی هونەرە جوانەكان، بینایەی ئێستا زیاتر لە زیندان دەچێت نەك فێرگە یا خوێندنگە.
ئەمەی باسكران، مشتێكە لە خەرمانی دۆخی وێرانی رۆشنبیری و هونەری و ئەدەبی رواندز، كە بەدڵنیاییەوە لەم نووسینە نەك مافی خۆی پێ نەدراوە، بەڵكو غەدریشی لێكراوە.
شارێك لە جیاتی هونەر، رۆژنامەگەری، مۆسیقا، شانۆ، وێنە و فۆتۆگرافەر تەنها نائۆمێدی لێ دەبیندرێت.