موڕشید برادۆستی – سۆران:
ڕاپەڕینی گەلی كورد لە هەرێمی كوردستان دژی حكومەتی بەعس، رووداوێكی گەورە و گرینگ و مێژوویی بوو، دەستكەوت و گۆڕانكاری و وەرچەرخانێكی گەورەی هێنایە ئاراوە، پەرلەمان و حكوومەتی هەرێمی كوردستان، دەرەنجامی ئەو ڕاپەڕینە جەماوەرییەی خەڵكی كوردستان دادەندرێت.
راپەڕینە مەزنەكە، بۆ یەكەمین جار لە 5ی ئاداری 1991 لە رانیە دەستی پێكرد و تا 21ی مانگ بەردەوام بوو، بەو شێوەیە تێكڕایی دامودەزگاكانی رژێمی بەعس لە هەرێمی كوردستان كرانە دەرەوە. پێنج رۆژ دوای رانیە، جەماوەری سۆرانیش راپەڕینیان كرد و توانرا لە چەند كاتژمێرێكدا سەرجەم بنكە و دامودەزگاكانی ئەمنی و سەربازی رژێمی بەعس كە ئەو كات زیاتر لە 43 هەزار سەرباز و چەكداری هەبوو لە سنوورەكە كۆنتڕۆڵ بكەن و ئاڵای پیرۆزی كوردستانی تێدا بەرزبكەنەوە، راپەڕین بە خوێنی سێ شەهیدی قارەمانی دەڤەری سۆران بە ناوەكانی” باقی عزیز شێروانی، شاكر ئەحمەد خان باڵەكی، تاهیر عبدڵڵا پیرەوەسی “تەواو بوو.
ئەوانەی بەشداری راپەڕینی سۆرانیان كرد ژمارەیان زۆرە، زاری كرمانجی لەم راپۆرتەدا، بۆچوونی چەند كەسێكی وەرگرتووە، لەسەر دیاری كردنی رۆژی راپەڕین و شێوازی هێرش كردنە سەر حكومەت و رژێمی بەعس لە ناوچەكە.
یەكەم شوێن كە لە سۆران كۆنترۆڵكرا نەخۆشخانەی گشتی سۆران بوو، جەلال سەعید یەكێك لەو پێشمەرگانەی بەشداریی لە راپەرینەكەدا كردووە، دەڵێ ” كۆنترۆڵكردنەوەی نەخۆشخانەكە وەكو یەكەم شوێن بە ئێمە سپێردرا، ئەو كاتە ئەگەر بتكردبایە سێ بەش، تەنیا بەشیكی مەدەنی بوو و دوو بەشەكەی دیكەی سەربازی بوون، بۆیە پێشمەرگە وای پێ باش بوو كە پێنج خوولەك پیش راپەڕین نەخۆشخانەكە ئازاد بكرێت بۆ ئەوەی چارەسەری ئەو كەسانە بكەن كە لە شەڕدا برینداردەبوون، چونكە ئەمە تاكە نەخۆشخانەبوو لە سۆران”.
جەلال سەعید، ئەوەش دەڵێ:”رۆژی 10ی ئاداری ساڵی 1991، پێش كاتژمێر 12ی نیوەڕۆ لەگەڵ چەند هەڤاڵێكم لە دیانا (هەڵكەوت رەفعەت، مەلا هیوا، یوسف حەسەن زێڕۆ، جەلال مەحموود) بە ئۆتۆمبێلی شەهاب هەوێڵانی بەرەو نەخۆشخانەی سەربازی سۆران بەڕێكەوتین، یەكەم تەقە دژی رژێمی بەعس لە پێش نەخۆشخانە بە سەرپەرشتی كرمانج عزەت كرا و هەرزوو توانرا نەخۆشخانەی سۆران كۆنتڕۆڵ بكرێت كە بەرامبەر نەخۆشخانەش هێزێكی سەربازی زۆری لێ بوون و هەموویان چەكیان دانا و خۆیان رادەست كرد. “
هەروەكو جەلال هێمای بۆ دەكات، راپەڕینی سۆران لە رێگەی چەند گروپێكەوە ئەنجامدرا كە هەر یەكەو شوێنێكیان بۆ دیاری كرابوو، یەكێكی دیكە لە گروپەكان (عەبدولواحید گوانی، رزگار خدر شێخۆ، جەبار حاجی سێودین، مستەفا چاوشین)، باس لەوەش دەكات، كە هێزەكانی رژێم ئیرادەیان بەتەواوی رووخا بوو، تەنیا لە سەروچاوەی دیانا و چەند شوێنێكی دیكە بەرگرییان كرد و لە ماوەی تەنیا كاتژمێرێك ئەو دەڤەرە كەوتە دەست جەماوەر و پێشمەرگە، ئەو شانازییە گەورەیە هەروكوو جەلال سەعید ئاماژەی بۆ دەكات بە خۆێنی سێ رۆڵەی ئەم شارە تۆمار كرا.
جەلال سەعید لە دوا قسەكانی دا گووتی:” ئەو ئازادی و دیموكراسیەی لە هەرێمی كوردستان هەیە، دەستكەوتی راپەڕینی گەلی كورد بوو، كە رزگاری كردین لە كۆت و بەندایەتی، هەبوونی حكومەت و پەرلەمان و ئەو ئاوەدانی و ئازادی و ئارامی و سەقامگیرییەی هەیە دەستكەوتی راپەڕینن، جوانترین خەبات و تێكۆشانیش بەلای منەوە ” راپەڕین و ریفڕاندۆم “ە پێویستە بیانپارێزین.
جەبار حاجی سێودین كە دانیشتووی سۆرانە و بەشداربووێكی دیكەی راپەڕینی دەڤەرەكەیە، دەڵێت:” ئاگاداركراینەوە كە بڕیاری سەرۆك بارزنی، كاتژمێر”سفر” هێرش دەكرێتە سەر لیوا و هێزەكانی رژێمی بەعس لە سنووری دیانا و سۆران، ئێمە نزیكەی 30 كەس دەبووین و لەشێوەی گروپێك خۆمان رێكخست و هێرشی سەر سەربازگەی رژێمی بەعسمان كرد لە نزیك گۆڕستانی دیانا كە لیوای 95ی تێدا جێگیر ببوو، ئەوكات كەمێك بەرگرییان كرد، ئێمەش بە توندی وەڵاممان دانەوە، بۆیە بەزوویی خۆیان رادەستكرد، دواتر لە چەند شوێنێكی تری دەڤەری سۆران بووە تەقە و بە ماوەیەكی كەم هێزی گەل سەركەوت بەسەر هێزەكانی رژێمی بەعسی داگیركەر و لە دەڤەرەكە دەركران،”
جەبار، باس لە ئامانجی راپەرینەكە دەكات و دەڵێ:” ئامانجی راپەڕین كوردستانێكی ئازاد بوو، ئەگەر ئەو راپەڕینە نەكرابایە نەمان دەتوانی بە ئازادی ژیان بكەین، رژێمی بەعس خەڵكێكی زۆری لێ شەهید و ئەنفال كردین، گوند و ئاواییەكانی لێ داگیر و خراپ كردین، بۆیە ئاواتی هەر كوردێكی بەشەرەف بینینی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانە و ئومێد دەكەین تا لە ژیان ماوەین لە سەر دەستی سەرۆك بارزانی كە ئەندازیاری راپەڕینە ئەو ئامانجە مەزنە رابگەیندرێت.”
مەلا هیوا یوسف، بەشداربوویەكی تری راپەڕینی سۆرانە، بۆ زاری كرمانجی گووتی:” دوای دانانی پلان و دیاركردنی كاتی هێرشكردن، راپەڕین دەستپێكرد، گەرچی سەرەتا چەند برادەرێكمان شەهید بوون، بەڵام لە كۆتایی بەرەی گەل سەركەوت و سەرجەم ئەو هێزانەی رژێمی بەعس كە لە دەڤەرەكە بوونیان هەبوو خۆیان رادەستكردو چەككران، دواتر پێشمەرگە دابەزینە ناو شار، راستە ئێمە هێزێكی بە ژمارە كەم بووین، بەڵام ئیرادەیەكی بەهێزمان هەبوو، هەر ئەوەش وایكرد سەركەوتنی گەورە بە دەست بێنین كە مێژوو بە شانازییەوە تۆماری كردووە.”
كرمانج عزەت، بەرپرسی لقی 26ی گوڵانە لە باڵەكایەتی، ئەوكات یەكێك بووە لە رێكخستنە نهێنییەكانی پێشمەرگە لە رواندز و سۆران، بە زاری كرمانجی گووت:” بەر لە راپەڕین، لە سەركردایەتی رێنمایمان بۆ هاتبوو، لە چوارچێوەی ئەو رێنمایە بەرنامە و پلانمان دانا و ژورێكی ئۆپەڕاسیۆنیش لە ماڵی مام عزەت ی باوكم دروست كرا، كە ئەوكات نوێنەری زۆرینەی لایەنەكانی وەك، بەرەی كوردستانی، یەكێتی، شیوعی، مامۆستایانی ئاینی، جەماوەری، رێكخستنەكان، خەڵكێكی دیكەی بەشداریان كرد و هەموومان لەسەر ئەوەی كۆك بووین كە دەبێ راپەڕین لە سۆران هەر بكرێت.”
دەرگەڵەیی ئەوەش ناشارێتەوە كە ئەوكات حكومەتی عێراق دەسەڵاتی لاواز ببوو، دەڵێت:”دوای ئەوەی پەیوەندیمان بە چەند یەكەیەكی سەربازی كرد و نامەی تایبەتیمان بۆ كەسایەتییەكان رەوانە كرد، لەسەر ئەوەی رێكەوتین كە رۆژی 10ی ئاداری 1991 راپەڕین لە سۆران ئەنجام بدەین، هەر ئەو كات خەڵك بەشێوەی گروپ دابەش كران و شوێنی هێرشك كردن و چالاكی دیار كرا، بڕیار بوو كاتژمێر 1ی نیوەڕۆی هەمان رۆژ دەستپێبكەین، بەڵام بەهۆی گەڕانەوەی لیوایەكی رژێمی بەعس ناچاربووین، راپەرین بەر لە كاتی خۆی زووتر دەستپێبكەین، بۆیە هەر كۆمەڵێك بۆ لای شوێنێكی سەربازی عێراق لە سۆران بەرێكەوتن و بەپێی پلانی دیاری كراو هێرشمان دەست پێكرد.”
كرمانج عزەت، ئەوەش دەڵێ:”لەگەڵ پۆلێك لە هەڤاڵان بەرەو نەخۆشخانەی سۆران چووین، نزیكەی 200 سەربازی لێ بوون، حكومەتی بەعسیش ئامێرەكانی پەیوەندی لاسلكی لە ترسی لێدانی فڕۆكە بۆ نێو نەخۆشخانەكە گواستبوویەوە، بۆیە لە دوای كاتژمێر 11ی نیوەڕۆ بە هاوڕێیەتی د. وڵات، مریەم زێڕۆ، هەڵكەوت رەفعەت، یوسف زێڕۆ، جەلال سەعید، وەلی، د. فریا و چەند برادەرێكی دیكە، چەند گولەیەكم بە ئاسمانەوەنا وەك هێمایەك بۆ هێرشكردن، ئەمەش وەك یەكەم تەقەی راپەڕین لە سۆران دەستی پێكرد، تێكڕای پاسەوان و هێزی رژێمی بەعس لە نەخۆشخانە چەكیان دانا و خۆیان رادەست كرد، لە یادمە كارمەندان و پەرستارەكانی نەخۆشخانەی سۆران خۆشیان دەربڕی و بژی كورد و بژی پێشمەرگەیان دووپات دەكردەوە. دواتر لەهەموو شوێنەكانی ئیدارەی سۆران، وەك رواندز، بەرزێوە، باڵەكیان، بادلیان، دیانا، سەنتەری سۆران، باپشتیان و شوێنەكانی دیكە، هەمووی كۆنتڕۆڵ كرا و تا كاتژمێر 1ی نیوەڕۆ رژێمی بەعس ودەرنرا و سۆران بەگشتی ئازاد كرا.”
لە بەردەوامی قسەكانیدا، كرمانج دەڵێت:”سێ مەفرەزەی پێشمەرگە ئەوكات گەیشتنە سۆران، بەسەرپەرشتی عەبدولڕەحمان مەلا رەسول و شەهید قادرە سۆر و پۆلێك لە پێشمەرگە، هاوكات، مەفرەزەیەكی یەكێتی بە سەرپەرشتی شەهید جەلال حاجی و مەفرەزەیەكی تریش پێشمەرگەی سۆشیالست بە سەرپەرشتی ئەنوەر سەعید ئاغا، بەشداریان كرد لە یەكێك لە سەنگەرەكان.
بە گووتەی بەشداربووانەی راپەڕین، هەر هەمان رۆژ نزیك كاتژمێر 3ی ئێوارە، كۆپتەرێكی سەربازی عێراق دەگاتە باپشتیان، فەرماندە سەربازییە باڵاكانی سوپای ئەوكاتی عێراق لەوێ گواستراونەوە، بۆیە تەواوی فرقە و هێزەكانی دیكەی بەعس كەوتنە دەست جەماوەری سۆران و پێشمەرگە، بەپێی زانیارییەكانی زاری كرمانجی، ژمارەی ئەو كاتی سەربازانی عێراق لە سۆران، زیاتر لە 43 هەزار سەرباز بوون، بە چەكی گەورە و بچووكەوە خۆیان رادەست كرد.
دوای سێ رۆژ لە راپەڕین، لە 13ی ئاداری 1991 سەرۆك بارزانی بە یاوەری وەفدێكی بەرەی كوردستانی، لەلایەن جەماوەری ئیدارەی سۆران پێشوازی گەرمیان لێ كرا و خۆشی و شادی تێكەڵی یەكتر بوو.
باسی لەوەشكرد، ئەوكاتەی راپەڕین كرا، ئیدارەی سۆران بەگشتی تەنها پێنج هەزار كەس لێ بوو، زۆربەی گوند و ئاوایەكان لەبەر رژێمی بەعس و نائارامی چۆڵكرابوون، خەڵك لە ژیانێكی ناخۆش دەژیا، خۆشبەختانە ئێستا سۆران شارێكی جوان و رۆژ بە رۆژیش ئاوەدانتر دەبێت و نزیكەی 400 هەزار كەسی لێ دەژیت و كوردستانیش لە سەربەخۆی نزیك دەبێتەوە، بۆیە پێویستە لەسەر هەموومان راپەڕین بپارێزین، یەكڕیز و تەبابین، ئەو هەرێمە كە بەخوێنی هەزاران شەهید دروستبووە، خۆشمان بوێت و بەرگری لێبكەین.”
نامەی هەریەك لە سەرۆك بارزانی و نێچیرڤان بارزانی كە بۆ كرمانج و عزەت دەرگەڵەیی باوكی نێردراوە، تیایدا باس لە بڕیاری پارتی دیموكراتی كوردستان و فەرمانی سەرۆك بارزانی دەكات سەبارەت بە ئەنجامدانی راپەڕین لە سنووری سۆران، لەو بارەیەوە، كرمانج عزەت، گووتی:”ئەو نامانە لە ئەنجامی نامەیەكی ئێمە وەڵامدرانەوە، ئاماژە بە گونجاویی كاتەكە بۆ ڕاپەڕین و ئامادەكاریی سەركردایەتی بەرەی كوردستانی و چەندین بابەتی دیكە كردبوو، وەڵامی نامەكەمان بریتی بوو لە نامەیەكی نێچیرڤان بارزانی و هەندێ هاوپێچ و نامەیەكی سەرۆك بارزانیش بۆ عزەت دەرگەڵەیی باوكم، ئەوكات سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان و سەركردایەتی بەرەی كوردستانی بڕیاری ئامادەكاریی تەواویان دابوو بۆ ئەنجامدانی راپەڕینی خەڵكی كوردستان و پێشمەرگە لە دژی رژێمی بەعس”.
بە بۆنەی 32مین ساڵیادی راپەڕینی مەزن و شكۆداری گەلی كوردستان لە ئاداری 1991، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، گەرمترین پیرۆزبایی ئاراستەی گشت كوردستانییان و پێشمەرگە قارەمانەكان و بنەماڵەی سەربەزری شەهیدان دەكات .
سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دووپاتی كردەوە:”راپەرینی شكۆداری 1991، بەرهەمی یەكریزی و یەكگرتوویی هێزە كوردستاییەكان و پێكهاتە جیاوازەكان و چین و توێژەكانی خەڵكی كوردستان بوو، كە وەرچەخانێكی مێژوویی لە خەبات و تێكۆشانی گەلی كوردستان لە پێناو رزگاربوونی لە ستەم و چەوساندنەوە و داگیركاری و بەدەستهێنانی ئازادی دروست كرد.
مەسرور بارزانی، ئەوەشی خستەڕوو، راپەڕین پەیامێكی روون و زوڵاڵی خەڵكی كوردستان بوو بۆ هەموو جیهان ، كە ژێردەستەیی و داگیركاری رەتدەكاتەوە و دەیەوێ بە سەربەرزی و شكۆمەندانە بژی. لەم یادە پیرۆزەدا، جەخت لە هاوهەڵوێستی و تەبایی خەڵكی نیشتیمانپەروەری كوردستان دەكەینەوە بۆ داكۆكیكردن لە دەستكەوتەكانمان و مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان، كە بە هەموو شێوەیەك، بەرگریان لێ دەكەین و دەستبەرداریان نابین و بەردەوام دەبین لە كاروانی ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدانی كوردستان. لە ساڵیادی راپەڕیندا، سەری رێز و نەوازش بۆ شەهیدانی نەمری راپەرین و گشت شەهیدانی كوردستان دادەنوێنین.
سەرۆك بارزانی بە بۆنەی سی و دووەمین ساڵیادی راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كوردستان پیرۆزبایی لە خانەوادەی سەربەرزی شەهیدان و پێشمەرگە قارەمانەكان و هەموو خەباتگێڕ و ئازادیخواز و نیشتیمانپەروەران و سەرجەم خەڵكی كوردستان دەكات.
لە پەیامەكەدا، سەرۆك بارزانی رایگەیاند:” راپەڕین لە سایەی ئیرادەی ئازادیخوازیی گەلی كوردستان و، قارەمانێتی پێشمەرگە و پلان و یەكڕیزیی لایەنەكانی ناو بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان هاتە دی و سەركەوتنی بەدەست هێنا. راپەڕین ئەو راستییەی بۆ دۆست و دوژمن سەلماند كە ستەمكاری و تۆقاندن هەرگیز ناتوانێ ئیرادەی ئازادیخوازی لە ناخی گەلی كوردستان خامۆش بكات. راپەڕین هەڵگری بەهاو ئامانجی بەرز بوو، بۆ ئەوە بوو گەلی كوردستان ئازاد بێ و ژیانێكی سەربەرزانەی لە وڵاتی خۆیدا هەبێت.
سەرۆك بارزانی، لە یادی راپەڕیندا، گووتیشی:” هەزاران سڵاو بۆ شەهیدانی راپەڕین و هەموو شەهیدانی رێگەی ڕزگاریی كوردستان دەنێرین و جەختیش لەوە دەكەینەوە، قەوارەی هەرێمی كوردستان كە یەكێكە لە بەرهەمەكانی راپەڕینی خەڵكی كوردستان، دەستكەوتێكی مێژوویی و گرانبەهای گەلی كوردستانە. ئەو دەستكەوتە دەبێ بپارێزرێ و بەهێز بكرێت و نابێ بە هیچ شێوەیەك كار بۆ لاوازكردن و بەلاڕێدابردنی ئەو بەها و ئامانجانە بكرێ كە گەلی كوردستان لەپێناویدا راپەڕینی كرد”.
