حازم شێروانی
لە ئەدەبیاتی زانستی و ئەپستمۆلۆژیادا، راپەڕین، كردەیەكی مێژووییە و لە ئەنجامی بێڕوومەتكردنی بەهاكانی ژیاندا سەرهەڵدەدات.
لە فەلسەفەی ژیانی جڤاكی و رامیاریی هەر گەل و نەتەوەیەكی بندەستدا، ئەوە بەدی دەكرێت، كاتێك هەستی بەلەناوچوونی حەتمی و توانەوەی خۆی كرد، راپەڕین و شۆڕش دەبنە ئەولەویەتی ژیانی ئەو كۆمەڵگەیە.
ئانوساتەكانی راپەڕین لەنێو بەرپەڕی دیرۆكی گەلاندا هێندە ناوازە و دەگمەنە، خاوەنەكانیان، بە شانازییەكی مەزن و بە دێڕە زێڕینەكانەوە لەسینەیاندا دەپارێزن. رەخسانی هەلومەرجی سەرهڵدان، پەیوەستە بە كۆمەڵێك فاكتەرەوە، كە هەر بە دۆخی نێوخۆی وڵاتەكەوە هاڤڵدار نییە، بەڵكو چەندین رەهەندی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیشی هەیە.
ئەگەر شۆڕش و راپەڕین ئانوساتی زێڕینی سەدەیەكی هەندێك گەل و نەتەوە بێت، ئەوا باشووری كوردستان لە سەدەی رابردوودا جگە لە شۆڕشی شێخ مەحموود، ئەمە دووەم جاری بوو ڕۆحی راپەڕین هەمبێز بكات. ئاخر راپەڕین گەر بۆ میللەتان پێویستیی قۆناغێكی دیاریكراو و راگوزەر بێت، ئەوا بۆ میللەتێكی وەك كورد، بەبەردا كردنەوەی رۆحە بە جەستە شەكەتەكەیدا و خواردنەوەی ئاوی حەیاتە، كە زیاتر لە هەزار ساڵە تینووی ئازادی و سەرخوەبوونە.
راپەڕینی بەهاری ١٩٩١ ی كوردستانیان، جگە لەوەی دژی نەتەوەیەكی تری سەردەستە بوو، كەچی تاكی كورد هێز و وزەی بەردەوامكردنی ژیانی خۆی لە راپەڕین وەردەگرێت.
راپەڕین، بە پێناسەیەكی ساكار، بریتییە لە تەقینەوە و هەڵچوونێكی جەماوەریی سادە، یان پلان بۆ داڕێژراو، دژی سیستەمێكی دەسەڵاتداری ستەمكار، كە بەهۆیەوە ماف و ئازادییەكان پێشێل دەكرێن و دەستەڵاتێكی چەوسێنەر دەست دەخاتە بینەقاقای خەڵك.
ئامانجی هەموو راپەڕینێك، پێشكەشكردنی دۆخێكی نوێیە، كە لە دۆخی پێش خۆی ناچێت. ئاخر دەیەوێت ئەفسانەیەكی نوێی دانەبڕاوە لە زهنییەتی راپەڕیووەكان بنەخشێنێت. ئەوانەی سەرهەڵدان و راپەڕین لەدژی دەسەڵاتێكی تۆتالیتاری بەڕێوەدەبەن، خەون بە هێنانەكایەی سیستەمێكی نوێی سیاسییەوە دەبینن، كە تەواو جیاواز بێت لە سیستەمی سیاسیی پێش خۆی.
لەڕاستیدا راپەڕین پەرچەكردارە لە هەمبەر دۆخێكی پڕ ستەم و زوڵم و زۆرداری، بەڵام فرە ڕەهەندە و چەندین لایەنی نادیاریشی هەیە، كە بەشێكی پەیوەندی بە خودی ناخ و سرووشتی مرۆڤەوە هەیە و بەشێكیشی پەیوەستە بە بارودۆخی نالەباری كۆمەڵگەكان.
سەڕەرای ئەوەی وا باوە راپەڕین دەرەنجامی ستەمە، بەڵام هێز و تەوژمی راپەڕین كارێكی خۆكردە و سرووشتی كۆمەڵگە ناجێگیرەكان، لە هەناوی خۆیاندا هەڵیانگرتووە. ئاخر راپەڕین زادەی قۆرخكردن و سەپاندنی دەستەڵاتێكی پڕ زەبر و زەنگە، بۆیە لە جێگەی سیستەمێكی سیاسیی تۆتالیتار، خولیای دامەزراندنی سیستەمێكی دیموكراتییە.
خەڵكی كوردستان لە ٥ی ئاداری ١٩٩١، راستە لە ئەنجامی قڕكردن و جینۆسایدی گەلی كوردستان راپەڕی، بەڵام بارگاوی بوو بە كۆمەڵێك خەون و ئامانج و ڕقی پیرۆزی نەتەوەیەكی ژێردەستە، كە لە دوای ئیمپراتۆرییەتی مادەوە تا نها، زیاتر لە ٢٥٠٠ ساڵە، كورد ناخی خۆی دەكرۆژێ و بەدوای سەروەری و سەربەخۆیی خۆیدا وێڵ و سەرگەردانە.
كورد رۆح و ویژدانێكی زیندووی هەیە، لە رۆژ و ساتە پڕ سەروەری و حەماسەكانی سەرهڵداندا، سەڕەرای ئەو زوڵم و ستەمەی دەستەڵاتی بەعس دژی گەلی كوردی ئەنجامدا، كەچی لەساتی هەڵمەتی شێرە كوڕانی كورددا، بۆ سەر داگیركەران، خەسڵەتی دڵۆڤانی و مرۆڤدۆستانە خۆی بەسەر دۆخەكەدا دەسەپاند، جگە لەوەیش بەرەی كوردستانی (بە ڕێنمایی سەرۆك بارزانی) هیچ ئازاری بە سەربازە دیلەكانی ئەمڕۆ و جەللادەكانی دوێنێ نەگەیاند، ئەمەش كلتووری ژیاندۆستی و بڕوای پێكەوەژیانی كوردی پیشانی هەموو جیهاندا. بەگشتی كورد لە سەركەوتنا دلێر و جوامێر، لەژێر زوڵمیشا خۆڕاگر، زەلیلی لەخۆی پیشان نادات.
هەرچەندە زۆربەی شۆڕش و راپەڕینەكان فۆرمێكی تۆقێنەر و دۆخێكی ئانارشیستانە دەهێننە كایەوە، لێ راپەڕینی گەلی كوردستان، ئەوپەڕی مرۆڤدۆستی خۆی كردە دیاری گەردەنی ئازادی و سەربەخۆیی كوردستان، بێگومانیشم ئەم خەسڵەتە سەرچاوەی لە ڕۆحی مرۆڤبوونی كوردەوە گرتووە.
لە سایەی راپەڕیندا ئازادی بۆ باشووری كوردستان بەدیهات، دامەزراوەی دیموكراسی بنیاتنران، خوێنی ئازادی و ژیانی سەردەمیانە و پێشكەوتنخوازانە لە جەستەی باشووردا هەڕكیا و سەرهڵدان سەریگرت و دۆخێكی تازەی خستە ژیانی جڤاكی كوردستاندا، بەڵام گەر لەسەر رادە و ئاستی پێشڤەچوونەكان راوەستین، ئەوا رەنگە وەك ئەوەی چاوەڕێمان دەكرد، وەك خۆی، بە هەمان ئەندازەی ویستی گەل جێبەجێ نەبووە، ئەویش بەهۆی كۆمەڵێك فاكتەرەوە، كە شەڕی ناوخۆ لە هەرە دیارترین و مەترسیدارەكان بوو.
دەبێت ئەوەشمان لەبەرچاو بێت و واقیعییانە بیر بكەینەوە، لە هەندێك باردا، لە ئەزموونی شۆڕش و راپەڕینی گەلاندا ئەوە هەڵێنجراوە، كە هەمیشە راپەڕینەكان ناتوانن وەڵامگۆی هەموو گۆڕانكارییە ویستراوەكان و پلانە نەتەوەیی و ئارمانجە ستراتیژیك و دوورمەوداكان بن، نەخاسمە لە شوێن و پێگە و هەڵكەوتەیەكی ئاڵۆزی جیۆپۆلەتیكی وەك كوردستان”.
