فاتیمە خالید ساڵح
قوتابی بەشی زانستە كۆمەڵاتییەكان قۆناغی سییەمی قاكەڵتی پەروەردەی زانكۆی سۆران
بەسەرپەرشتی م. پەیوەند سەعید
پرسی كورد یەكێكە لە هەرە بابەتە گرینگەكان، كە نسبەت بە نەتەوەی كورد لەمێژووی هاوچەرخی توركیادا كورد وەك نەتەوە، هێز، سیاسییەك بەشداری چاڵاكیەكانی كردووە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە كە كورد وەك هەمیشە چاكەی نەدراوەتەوە تەنانەت وەك خیانەتكارێك سەیری كراوە لێرەدا مەبەستمە كەپرسی كورد بخەمەڕوو، وەك نەتەوەیەك چی ئەنجام داوە نابێت هەوڵەكانی سەركردە كوردەكان وسەرۆك عەشیرەتەكان فەرامۆش بكەین، كە رۆلیان بینیووە بۆ ئەوەی مافەكانی كورد بە دەست بهێنن، ئەوە لە یادنەكەین كەوا رۆڵی باشی شیان هەبووە بە نسبەت نەتەوە ی تورك.
پرسی كورد و بەشداری كردنی وەك هێزێك و نەتەوەیەك لە( گۆنگرەی ئەرزەڕۆم لە ۲۳تەمووزی ۱۹۱۹دا)وە ماوەی حوكمڕانی (مستەفا كەمال) پشتگیری كردنی و باوەڕكردنی بەو بەڵێنانەی كە بە كوردی دابوو تەنانەت لە (۳) كەسایەتیەكانی سەرپەرشتیاری كۆنگرەی ئەرزەڕۆم ۱۹۱۹كورد بوون، داوای داگیركردنی دەوڵەتی عوسمانی، واتە هاوپەیمانەكانە لە ساڵی ۱۹۱۹دا بزوتنەوەی ماڵی بەناوی (مستەفا كەمال) سەری هەڵدا و زۆربەی خاكی توركیای گرتەوە و هەندێ دەوروبەری كوردیش پشتیوانیان لە خەباتی كەماڵییەكان كرد.
(گۆنگرەی ئەرزەڕۆم۲۳تەمووزی ۱۹۱۹بەسترا) لە كۆبونەوەكەدا رێكەوتن لەسەر داوای كۆمەڵەی بەرگری لەمافی ویلایەتەكانی رۆژهەڵات و بەستنی كۆنگرەیەك بۆ ئەم كۆمەڵەیە لە ئەرزەڕۆم ، بەمەبەستی پاراستنی ئاسایشی ئەنادۆلی توركیا و بانگەوازی ئۆگەلی توركیا و هێزە نیشتیمانییەكان كرد (گۆنگرەی ئەرزەڕۆم) لە چەند دەقێك پێك دەهات:-
۱:- نیشتمانی توركی یەكەیەكی لێك دانەبڕاوە پێك دەهێنێت.
۲:- بەرهەڵستكاری وبەرگریكردن دژی هەموو جۆرە داگیركارییەكانی بیانی تەنانەت ئەگەر حكوومەتی عوسمانیش بڕوخێت.
۳:- ئەگەر حكوومەتی ئەستەمبۆڵ نەیتوانی ئاسایش و سەربەخۆی بپاڕێزێت ئەوا حكوومەتێكی كاتی لە ئەنادۆل دادەمەزڕێت.
٤:- هیچ جۆرە ئینتیداب یان پاراستنێك جێی قبوڵ نییە.
٥:- كاركردنی خێرا لەسەر كۆكردنەوەی ئەنجوومەنی نیشتمانی و چاودێری كردنی كارەكانی حكوومەت.
(مستەفا كەماڵ) بەهەموو شێوەیەك هەوڵیدا بۆ باشكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ كوردەكاندا تەنانەت هەروەك جلوبەرگی كوردی لەبەردەكرد، هەروەها وێنەی دەستی شێخی ئایینی و سەڕۆك عەشیرەتەكان ماچ دەكات وێرای ئەونامە و بانگەشە و لێدوانانەی ئاراستەی سەركردە كوردەكان دەكرد و پێیان دە گوت:-(بائێمە كوردو تورك پێكەوە دژی دوژمنی هاوبەش بجولێین)
سەركردە كوردەكان بەشداریان لەكۆنگرە كەدا كرد بەمەبەستی بەدەست هێنانیان، ئەوە بوو كە هێنانی سەربەخۆی گەلی كورد، ژمارەیە كی زۆری كەسایەتی كوردەكان بەشداریان كرد، لەراستیدا جێی سەرنجە چەندین سەركردەی كورد بڕوایان بە بەڵێنەكانی (مستەفا كەمال) كرد بوو، بەڵێنەكەش بریتیبوو لەوەی (پێدانی مافە نەتەوەییەكان و پاڕێزگاری دەسەڵاتیان لە كوردستاندا پێدابوون،
ئەو لیژنەی كە (كۆنگرەی ئەرزەڕۆم) پێكهێنا (۸) كەسبوون كە (۳)یان كورد بوون:-
۱:- شێخ فەوزی سەرۆكی تەریقەتی نەقشبەندی لە ناوچەی ئازەربایجان و دەرسیم.
۲:- حاجی موسا بەگی میرزا زادە سەرۆكی عەشیرەتی موتكی.
۳:- سعدولڵا بەگ خەڵكی سعرت كە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عوسمانی بوو لە سالی ۱۹۱۸.
لە ڕاستیدا (كۆنگرەی ئەرزەڕۆم )نەیتوانی دامەزراندنی ناوەندێكی یەكگرتوو بۆ سەركردایەتی بزووتنەوەی نیشتمانی دەستەبەربكات، بەڵام بارودۆخی رەخساند بۆ دامەزراندنی ناوەنڕێكی هوشێوەی ئەمە لە (كۆنگرەی سێواس)
پرسی كورد لە ماوەی بەشداری كردنی لە (كۆنگرەی ئەرزەڕۆم) پشتگیری (مستەفا كەمال) كردووە تەنانەت لیژنەی (كۆنگرەی ئەرزەڕۆم) كوردیش بەشداربووە بە نسبەت كوردەوە سودی هەبووبێت دەتوانیین بڵێین كە تێگەیشتوون ئەو بەڵێنانەی كە بە كورد دراوە لە لایە ن (مستەفا كەمال) راست نەبووە، هەروەها بە نسبەت (مستەفا كەمال) تووانی سوود لە توانای بەشێكی بەرچاوی كوردەكان و پێگەی گرنگ و دەوڵەمەندی ناوچە كوردەكان وەربگرێت، بێگومان ئەوەی سەرنجە سیاسەتێكی تاكتیكی بوو بەرامبەر بە كوردەكان بەكارهێنا نەك سیاسەتێكی ستراتیژی.
