سیروان ئیسقەیلی
ماستەر لە سیاسەت و پەیوەندی نێودەولەتی
ئیخوان موسلیمین ڕێکخراوێکی ئیسلامی سوننەیە کە لە ساڵی 1928 لە میسر لە لایەن حەسەن بەننا دامەزراوە.
ڕێکخراوەکە بەئامانجی پەرەپێدان بە بەهاو پرەنسیپە ئیسلامییەکان و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی ئیخوان
موسلیمین دامەزراوەو هەر لەو کاتەوە بۆ زۆرێک لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڵاوبووەتەوە و دەستی
هەبووە لە سیاسەت و خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی لەم وڵاتانەدا.
ئیخوان موسلیمین لە ساڵانی 1950 و 1960ەکان لە میسر و وڵاتانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ناوبانگی
پەیدا کرد. هەرچەندە لە ساڵی 1954دا لە میسر لەلایەن سەرۆک جەمال عەبدولناسرەوە قەدەغەکرا. ئەم
ڕێکخراوە لە زۆربەی وڵاتانی دیکە قەدەغەکراوە، لەوانە سعودیە و سوریا و ئیمارات. سەرەڕای ئەم
قەدەغەکارییە ئیخوان موسلیمین بە چالاکی مایەوە و بەردەوام بوو لە ڕۆڵی گرنگ لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی
ناوەڕاستدا.
لە ساڵی 2011 لە کاتی ڕاپەڕینەکانی بەهاری عەرەبیدا ئیخوان موسلیمین لە میسر پاش ڕووخاندنی سەرۆک
حوسنی موبارەک دەسەڵاتی بەدەست هێنا. محەمەد مورسی، ئەندامی ئیخوان موسلیمین، لە ساڵی 2012دا بە
سەرۆکی میسر هەڵبژێردرا. سەرۆکایەتی مورسی ماوەیەکی کورت بوو کە لە کودەتایەکی سەربازی لە ساڵی
2013دا لەلایەن سوپاوە کوتایی پێهات. لەو کاتەوە ئیخوان موسلیمین ڕووبەڕووی سەرکوتێکی بەرچاو بووەتەوە
لە میسر و وڵاتانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ئایندەی ئیخوان موسلیمین لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نادیارە هەندێک لەشارەزایان پێیانوایە کە ڕێکخراوەکە وەک
هێزێکی گرنگ دەمێنێتەوە لەناوچەکەداو هەندێکی تریش پێیانوایە کاریگەری ئەوتۆی نامێنێت. چونکە ئیخوان
موسلیمین لەم ساڵانەی دواییدا ڕووبەڕووی تەحەدای گرنگ بۆتەوە لەوانە سەرکوتکردن و دابەشبوونی ناوخۆیی.
دیراسەکردنی داهاتووی ئیخوانەکان لە ناوچەکەدا گرنگییەکی زۆری هەیە لە تێگەیشتن لە گوڕەپانی ململانێ ی
سیاسی ئێستا.
بەڕای ناپان و سکۆپل 2013 توانای ئیخوان موسلیمین بۆ ڕاکردن لە گۆرەپانی سیاسی ناوچەکە و پەیوەندیەکەی
لەگەڵ ئەکتەرە سیاسییەکانی دیکە، کاریگەریی بەرچاوی دەبێت بۆ ئاسایشی هەرێمی. بۆیە دیراسەکردنی
داهاتووی ئیخوان موسلیمین تەنیا ڕاهێنانێکی ئەکادیمی نییە بەڵکو تێکەوتی واقیعی هەیە بۆ سیاسەتکاران و لایەنە
پەیوەندیدارەکانی ناوچەکە.
لە کۆتایدا لێکۆڵینەوە لە داهاتووی ئیخوان موسلیمین لە ناوچەکەدا گرنگە بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانکارییە سیاسی و
کۆمەڵایەتییەکانی ناوچەکە و هەروەها تێکەوتەکانی سەرهەڵدانەوەی ئیخوان موسلیمین یان کەمبوونەوەی
سەقامگیری و ئاسایشی هەرێمی.
تێکەوتە سیاسییەکان یاخود کاریگەری سیاسی ناراستەوخۆ:
١- کورتەیەکی پەیوەندی ئیخوانەکان لەگەڵ حکوومەتە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم (میسر و قەتەر و تورکیا و
هتد)..
ئیخوان موسلیمین بزووتنەوەیەکی ئیسلامییە فرەنیشناڵییە کە بەرێژەیەیەکی جیاواز پەیوەندی لەگەڵ حکومەتەکان لە
ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا هەیە، لە میسر ئیخوانەکان لە ڕێگەی شۆڕشی 2011 و دوای
هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆکایەتیەوە دەسەلاتیان گرتە دەست. لەگەڵ ئەوەشدا سوپای میسر لە کودەتایەکی
سەربازی لە ساڵی 2013دا محەمەد مورسی سەرۆک کۆماری ئیخوانی لە دەسەلات دور خستەوە، لە ساڵی
2019ەوە ئەو گروپە قەدەغەکراوە و وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی ناسێنراوە.
لە قگر ئیخوان موسلیمین لەپەیوەندییەکی دۆستانەی لەگەڵ بنەماڵەی دەسەڵاتداردا هەیەوە، پشتیوانی دارایی و
سیاسییان بۆ ئەو گروپە کردووە، سەرکردایەتی قەتەر وەک هێزێکی سیاسی شەرعی دەڕواننە ئیخوانەکان و کە
دەتوانێت بەکاری بهێنێت بۆ راگرتنی کاریگەری عەرەبستانی سعوودی و دەوڵەتە پارێزگارەکانی تری کەنداو و
دروست کردنی هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا.
لە تورکیا پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) پەیوەندی نزیکی لەگەڵ ئیخوان موسلیمین هەیە و پشتگیری چالاکی ئەو
گروپەیان کردووە لە ناوچەکەدا، سەرۆک ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لایەنگری ئیخوانەکان بووە و میدیاکانی تورکیا
پلاتفۆڕمێکیان بۆ سەرکردەکانی گروپەکە بۆ دەنگدانەوەی بۆچوونەکانیان دابین کردووە.
بەگشتی ئیخوان موسلیمین پەیوەندییەکی پارادۆکسیکی لەگەڵ حکوومەتە دەسەڵاتدارەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و
باکووری ئەفریقا هەبووە، لە کاتێکدا کە گرووپەکە لە لە ڕێگەی هەڵبژاردن یان ڕاپەڕینە جەماوەرییەکانەوە
توانیویەتی دەسەڵات بەدەست بهێنێت و هەروەها ڕووبەڕووی سەرکوتکردن و چەوسانەوەی ئەو حکوومەتانە
بۆتەوە کە گروپەکەیان بە هەڕەشە بۆ سەر دەسەڵاتی خۆیان زانیووە.
٢- گفتوگۆی دەسەڵاتی سیاسی و کاریگەریی ئیخوان
ئیخوان موسلیمین یەکێکە لە کۆنترین و کاریگەرترین ڕێکخراوە ئیسلامییەکانی جیهان، بە بە شیوەی سیاسی و
کۆمەڵایەتی لە زۆربەی وڵاتاندا نفوزی هەیە، لەوانە میسر و ئوردن و تونس هتد…
هێز و کاریگەری سیاسی ئیخوان موسلیمین بووەتە بابەتی گفتوگۆ و گەنگەشە، گروپەکە وەک هێزێکی ئەرێنی بۆ
دیموکراتیزەکردن و هەروەها روبەرووی ڕەخنە بۆتەوە کەوا هەڕەشەیە بۆ سەر عەلمانییەت و مافەکانی مرۆڤ.
یەکێک لەڕێگاکانی سەرەکی کە ئیخوان موسلیمین کە بەهۆیەوە دەسەڵاتی سیاسی گرتە دەست، بەشداریکردن
لەهەڵبژاردن بوو ، بۆ نمونە لە میسر باڵی سیاسی ئیخوان موسلیمین، پارتی ئازادی و دادپەروەری، لە هەڵبژاردنی
پەرلەمانی ساڵی 2011دا زۆرینەی کورسییەکانی بەدەستهێنا. هەرچونێک بێت ئەمە وایکرد کە ئیخوان
کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبێت لە داڕشتنی دەستووری نوێی وڵات و بڕیاری تری سیاسی، بەلام شکستی
دواتری گروپەکە لەلایەن سوپاوە لە ساڵی 2013، سروشتی ناجێگیری دەسەڵاتی سیاسی ئیخوان دەردەخات، بە
جۆرێک کە هەرچەندە بە ڕێگەی دیموکراسی دەسەلات بگرنە دەست بەلام توانای پاریزگاری کردنیان نیە لە
مانەوەیان لە دەسەلاتدا.
لە دوای هەڵبژاردنەکان ئیخوانیش لە ڕێگەی کاری کۆمەڵایەتی و خێرخوازییەوە کاریگەری خۆی سەپاند،
گروپەکە کۆمەڵێک خزمەتگوزاری فراوان بەڕێوەدەبات، لەوانە نەخۆشخانە و قوتابخانە و بانکەکانی خۆراک کە
لە زۆربەی وڵاتاندا پشتگیری جەماوەریان بەدەست هێناوە. سەرباری ئەوەش ئیخوان توانی لایەنگرانی خۆی بۆ
بەشداریکردن لەخۆپیشاندان و شێوازەکانی تری بەرگری مەدەنی کە ئامرازێکی بەهێز بوو بۆ کاریگەری لەسەر
دەرئەنجامە سیاسییەکان کۆ بکاتەوە.
ڕەخنەگرانی ئیخوان موسلیمین باس لەوە دەکەن کە دەسەڵاتی سیاسی گروپەکە مەترسی لەسەر دێموکراسی و
مافەکانی مرۆڤ دروست دەکات ئاماژە بە ئەجندای گروپی پارێزگاران و ئیسلامیستەکان دەکەن کە بریتییە لە
سنوردار کردنی مافی ژنان و کەمینەکان. سەرەڕای ئەوەش خواستی ئیخوانەکان بۆ بەکارهێنانی توندوتیژی وەک
لە دۆخی حەماس لە غەزە دەبینرێن نیگەرانی دروستکردووە سەبارەت بە پابەندبوونی گروپەکە بە گۆڕانکاری
سیاسی ئاشتیانە.
سەرەنجام دەسەڵات و کاریگەریی سیاسی ئیخوان موسلیمین فرەچەشن و ئاڵۆزە، لەلایەک سەرکەوتنەکانی
هەڵبژاردن و لەلایەکی تر کاری کۆمەڵایەتی و خێرخوازیی لە خۆگرتووە، هەرچۆنێک بێت ئەجندای
ئیسلامگەرایی گروپەکە و خواستی بەکارهێنانی توندوتیژی وای کردووە کە لە زۆربەی وڵاتاندا ببێتە یاریزانێک
کە جێگەی مشتومڕ لەسەر کردنە، بۆیە داهاتووی کاریگەری سیاسی ئیخوان بە نادیاری دەمێنێتەوە.
٣- لێکۆڵینەوە لە کاریگەرییە شاراوەکانی ئیخوانەکان لەسەر سەقامگیری سیاسی لە ناوچەکەدا
کاریگەری شاراوەی ئیخوان موسلیمین لەسەر سەقامگیری سیاسی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چەند ساڵێکە بابەتی
مشتومڕە بەپێی توێژینەوەیەکی سەبری (2019)، بوونی سیاسی ئیخوان موسلیمین لە ناوچەکەدا توانای ئەوەی
هەیە کە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سەقامگیری سیاسی هەبێت. توێژینەوەکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە
ئایدیۆلۆجیای سیاسی ئیخوان موسلیمین کە ڕەگی لە ئیسلامیزمەوە هەلقولاوە لە زۆرێک لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی
ناوەڕاستدا لەگەڵ سیستمە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی ئێستا ناکۆکە، دژایەتی ئیخوان موسلیمین بۆ عەلمانییەت و
پشتیوانی لە شەریعەتی ئیسلام بابەتی مشتومڕی و گەنگەشەیە. هەروەها توێژینەوەکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە
پشتیوانی ئیخوانەکان بۆ ئیسلامی سیاسی و تێڕوانینی بۆ دەوڵەتی ئیسلامی دەتوانێت ناکۆکییەکانی ئێستا و گرژییە
تائیفیەکانی ناوچەکە خراپتر بکات، ئەمە دەتوانێت ببێتە هۆی ناسەقامگیری سیاسی و تەنانەت توندوتیژی لە
هەندێک وڵاتدا سەرەڕای ئەو تەحەدا شاراوەیەی گروپەکە، ڕاپۆرتەکە دان بە کاریگەری سیاسی و کۆمەڵایەتیی
گرنگی ئیخوان موسلیمیندا دەنێت لە زۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئیخوان موسلیمین جەماوەرێکی
فراوانی هەیە و بە قووڵی لە پێکهاتە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی زۆرێک لە وڵاتاندا هەڵقوڵاوە، ئەمەش بەو مانایە
دێت کە هەر هەوڵێک بۆ لەناوبردنی تەواوەتی ئیخوان موسلیمین دەتوانێت ببێتە هۆی نائارامی کۆمەڵایەتی و
سیاسی چاوەڕوان نەکراو.
سەرەنجام، بوونی سیاسی ئیخوان موسلیمین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کاریگەری گەورەی هەیە بۆ سیاسەت و
ئابووری و سەقامگیری هەرێمی، لەکاتێکدا بەشداریکردنی لەهەڵبژاردن و کاری کۆمەلایەتی و خێرخوازی و
بەرگری شارستانی کاریگەری و دەسەڵاتی خۆی بەخشیوە و ئەجێندای ئیسلامی و بەکارهێنانی توندوتیژی وای
لێکرد ببێتە یاریزانێکی مشتومڕی زۆر لەولاتان، کاریگەری شاراوەی ئیخوان موسلیمین لەسەر سەقامگیریی
سیاسی لە ناوچەکەدا بووەتە جێگای نیگەرانی، چونکە پشتگیریکردنی بۆ ئیسلامی سیاسی و تێڕوانینی دەوڵەتی
ئیسلامی ئەگەری ئەوە هەیە ناکۆکیی و گرژییە تائیفیەکانی ئێستا خراپتر بکات، هەرچۆنێک بێت هەر هەوڵێک بۆ
لەناوبردنی ئیخوان موسلیمین دەتوانێت ببێتە هۆی نائارامییەکی کۆمەڵایەتی پێشبینی نەکراو و ناسەقامگیری
سیاسی، بە لە بەرچاو گرتنی کاریگەری قووڵی کۆمەڵایەتی و سیاسی ئیخوان. ئایندەی کاریگەریی سیاسی ئیخوان
موسلیمین لە ناوچەکەدا بەنادڵنیایی دەمێنێتەوە و بەبابەتی دیبەیت و گەنگەشە دەمێنێتەوە.
سەرچاوەکان:
Ghobari, R. (2013). The Muslim Brotherhood in the Middle East: A transnational
perspective. Arab Studies Quarterly, 35(2), 117-135.
Munson, P. J. (2017). The rise and fall and possible rise of the Muslim
Brotherhood. Journal of Democracy, 28(4), 33-46.
El-Ghobashy, M. (2015). The Brotherhood’s next move. Journal of Democracy,
26(4), 109-123. https://doi.org/10.1353/jod.2015.0064
Nathan, A. J., & Scobell, A. (2013). China and the Muslim Brotherhood: Crossing
the river by feeling the stones. Strategic Studies Institute, US Army War College.
https://ssi.armywarcollege.edu/pdffiles/PUB1178.pdf
Gadallah, Y. (2019). The Muslim Brotherhood in Egypt: Challenges and
Prospects. Carnegie Endowment for International Peace.
https://carnegieendowment.org/2019/08/07/muslim-brotherhood-in-egypt-
challenges-and-prospects-pub-79653
Milton-Edwards, B., & Hokayem, E. (2016). Qatar and the Muslim Brotherhood.
Survival, 58(1), 83-98.
Nacos, B. L., & Torres-Soriano, M. (2019). The Internationalization of the Muslim
Brotherhood: Opportunities and Challenges. Routledge.
Barakat, S., & Kaldas, M. (2012). The Muslim Brotherhood in contemporary
Egypt: Democracy redefined or confined? International Journal of Middle East
Studies, 44(4), 723-742.
El-Ghobashy, M. (2013). The Brotherhood’s social outreach: A ‘tool’ for political
influence. The Brookings Institution. Retrieved from
https://www.brookings.edu/research/the-brotherhoods-social-outreach-a-tool-for-
political-influence/
Ghattas, K. (2018). The Muslim Brotherhood: A primer. Carnegie Endowment for
International Peace. Retrieved from
https://carnegieendowment.org/2018/02/21/muslim-brotherhood-primer-pub-
75624
Hamid, S. (2013). The rise of the Brotherhood: A new beginning or the end of
Arab democracy? Foreign Affairs, 92(2), 96-109.
Tadros, M. (2017). The Muslim Brotherhood in contemporary Egypt: Democracy
or dictatorship? Journal of Democracy, 28(4), 46-60.
Sabry, T. (2019). The Future of the Muslim Brotherhood in the Middle East:
Implications for Politics, Economy, and Regional Stability. The Arab Gulf States
Institute in Washington.