“مەبەستیانە هەرێمی كوردستان بچێتە ژێرباری داواكارییە نادەستوورییەكانیان”

“ئەمریكا داوای رێكەوتن لە هەولێر و بەغدا دەكات”

راپۆرت-محەمەد هەسنانی

بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵ بۆ رێگری كردن لە ناردنی پارە بۆ موچە خۆرانی هەرێمی كوردستان بە سیاسی ناودەبرێت، مامۆستایەكی زانكۆش دەڵێت، ئەم بڕیارە لە سەروبەندی دەستبەكاربونی حكومەتی تازەی عێراق، نابێتە هۆی نزیك بوونەوەی هەولێر و بەغدا، بەڵكوو كێشەكان ئاڵۆزتر دەكات.
هەژار فارس، نوسەر و چاودێری سیاسی، بە زاری كرمانجی گووت: ” سیستەمی لامەركەزی و ویلایەتی كۆن بەهۆی سەختی پەیوەندی هاتووچۆ سەری هەڵداوە، ئەزموونی نوێی نێودەوڵەتییش دەریخست ئەو جۆرە سیستەمە سەركەوتوو ترینیانە، نەك هەربۆ وڵاتی فرەنەتەوە بەڵكو بۆ چارەسەری سیاسی و ئیداری و یاساییش گونجاو ترینە، نموونەی پێشكەوتنی وڵاتی ئیمارات، بەراورد بەوڵاتانی عەڕەبی خاوەن مەركەزیەتە. لەدوای دروست بوونی دەوڵەتی عێراق لەساڵی 1921 هەندێ لەعەڕەبە شۆڤینییەكان پڕوپاگندە لەدژی لامەركەزیەتی كوردستان دەكەن، لەنێو عەرەبانەش كە خۆیان بە هاوپەیمان نیشان دەدەن، تێگەیشتن و تێڕوانینێكی تەواویان نییە بۆ هەرێمی كوردستان، هەروەك لەپێش دروست بوونی عێراقیش لەلایەن بەریتانیا، هەرگیز كوردو عەڕەب لەنێو عێراقی سیاسی بەیەكەوە نەژیاون”.
دەشڵێت: ” لەماددەی 16ی لائیحەی ئینتیدابی بەریتانیا، داكۆكی لە داننان بەحكو,مەت و هەرێمی كوردستان دەكاتەوە، بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی ماف و شایستە داراییەكان و پرسە سیاسیەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بۆنی سیاسیان لێدێت نەك یاسایی، ئەو بڕیارانە بەفشاری سیاسی دەزانم و مەبەستیانە هەرێمی كوردستان بچێتە ژێرباری داواكارییە نادەستورییەكانیان و خواستیان بچووك كردنەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان و بەهێزكردنی دەسەڵاتی مەركەزیە باشترین دەرچەیە بۆ ئەوەی رزگارمان بێ لەهەواڵی رۆژانەی ناردن و نەناردنی ماف و شایستە دارییەكانی هەرێمی كوردستان، لە هەمووی گرنگتر یەكڕێزی نێوماڵی كورد ئەولەویەتی حزبەسیاسییەكانی كوردستان بێ و دەوڵەتی دراوسێ بین لەگەڵ عێراق.
هاوار محەمەد یوسف، یاساناس و مامۆستای زانكۆ، بە زاری كرمانجی راگەیاند:” دوای زیاتر لە ساڵێك بە هەوڵی بەشێك لە لایەنە سیاسییەكان حكوومەتی عێراق پێكهێنرا، ئەم هەنگاوە بووە ئاسۆیەك بۆ چارەسەركردنی بەشێك لەو كێشە هەڵپەسێردراوانەی لە نێوان هەولێر و بەغدا هەن”.
روونیشیكردەوە: ئەجنداو بەرژەوەندی دەوڵەتان لەنێو عێراق رێگرە لە هاتنەدی ئیستقراری سیاسی و گەشەپێدانی ئابووری، لەم سۆنگەیەشەوە بە شێوازی جۆراو جۆر هەوڵ دەدەن دۆخی عێراق هەمیشە شڵەژاو و ناجێگیر بێت، لە ئێستادا دادگای ئیتیحادی هەر كاتێك هیوایەك دروست بێت بۆ لە یەك نزیكبوونەوەی پێكهاتە سەرەكییەكان بڕیاری وا دەردەكات و ئومێدەكان لەبار دەبات و هەوڵەكان دێنێتەوە چوارگۆشەی یەكەم، پێویستە حكوومەتی هەرێم و سەركردایەتی سیاسی هەڵوێستێكی توند بنوێنن لەم روەوە”..
گووتیشی: ” بڕیارەكەی دادگای ئیتیحادی عێراق رێگری دەكات لە ناردنی ئەو بڕە پارەیەی لەسەر بنەمای بودجەی ساڵی 2021 و بەپێی رێككەوتننامەی پێكهێنانی كابینەی حكوومەتی سودانی بە شێوەی پچڕ پچڕ بۆ هەرێم دێت، پێویستە لەلایەن حكوومەتی هەرێمی كوردستان و سەركردایەتی سیاسی كوردستانەوە هەڵوێستیێكی سیاسی توند بنوێندرێت تا رادەی موقاتەعەی سیاسی بۆ ئەوەی چیتر ئەو جۆرە هەوڵانە دووبارە نەبێتەوە.
د. سانع شەریف، مامۆستا لە فاكەڵتی یاسا و زانستە سیاسییەكانی زانكۆی سۆران، بۆ زاری كرمانجی دەڵێت: ” بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق نا دادپەروەری و سیاسی بوو، بۆ رێگری لەناردنی ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ تەواوكاری مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان دیاریكراوە، ئەمەش دوای بڕیاری رێگەنەدان بە حكوومەتی هەرێم بە فرۆشتنی نەوتی خۆی لە كاتێكدا ئەركی دەستووری حكوومەتی فیدراڵە لەسەر بنەمای یەكسانی سەیری هاووڵاتییانی عێراق بكات، وەك لە ماددەی (14) هاتووە، عێراقییەكان یەكسانن لەبەردەم یاسادا بەبێ‌ جیاوازی رەگەز، نەژاد، نەتەوە، بنەچە، ڕەنگ، ئایین ئایینزا، بیروباوەڕ، بۆچوون، بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی، پرسیارەكە ئەوەیە دەبێت فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان چ بێ یاساییان كردبێت تا بڕیارێكی لەم شێوەیە دژیان دەربكرێت”.
ئەوەش دەخاتەڕوو : “دەبێت خەڵكی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی هاووڵاتییانی تری عێراق مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت، دواتر كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق كێشەی كوردە نەك مووچە یان بڕە پارەكە، كێشەی خاك و پێشمەرگە و سەرچاوە سروشتییەكانی كوردە، بۆیە ئەمە لەلایەك قەتیس كردنی كێشەی كوردە نەك لە پرسی بودجەی هەرێم بەڵكو مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم”.
دەشڵێت: ” بڕیارێكی لەم شێوەیەی دادگا باڵای فیدرال لە رێگری كردن لە ناردنی پارەی بۆ هەرێمی كوردستان، پرسیارەكە ئەوەیە لە سەروبەندی دەستبەكاربونی حكوومەتی تازەی عێراق، كە ئێستا لەناو گێژاوێكی قوڵی سیاسی هەرێمی و نێودەوڵەتیدایە چۆن دەبێتە هۆی نزیك بوونەوەی هەولێر و بەغدا؟.
لەسەر بڕیارەكانی دادگەی عێراق و ناكۆكییەكانی نێوان حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان، سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریكا لە نامەیەكدا داوا لە ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە دەكات، هەوڵەكانی بخاتەگەڕ بۆ هاندانی بەرپرسانی بەغدا و هەولێر تاوەكو لەسەر پرسی بوددجە بگەنە رێككەوتن، چونكە پێیوایە بەردەوامبوونی ناكۆكییەكانی حكومەتی فیدراڵیی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان، دژی بەرژەوەندیی خەڵكی عێراق و ئەمریكایە و خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئێران دەكات.
مایكڵ مككۆڵ، سەرۆكی لیژنەكە لە نامەیەكدا، كە رۆژی 2-2-2023 بۆ بلینكن ناردوویەتی، دەڵێت: “لە بەرامبەر هەڕەشە بەردەوامەكانی ئێران بۆ سەر عێراق و ئەمریكا، گرنگە بەرپرسانی حكومەتی عێراق ئەم كێشانە بە شێوەیەك چارەسەربكەن كە عێراق بەهێز بكات و سوود بە خەڵكی عێراق بگەیێنێت.”
مككۆل باس لەوە دەكات كە: “پێكهێنانی حكومەتی نوێ بە سەركردایەتیی سەرۆكوەزیران محەممەد شیاع سوودانی لە تشرینی یەكەم، دەرفەتێكی گرنگە بۆ گەشەسەندنی درێژخایەنی عێراق،” بەڵام هۆشداریش دەدات، كە بەرپرسانی بەغدا و هەرێمی كوردستان “پێویستە پابەندبوونی كۆنكرێتییان هەبێت” بۆئەوەی لەسەر سەرچاوە سرووشتییەكانی عێراق بگەنە “رێككەوتنێكی هەمیشەیی و جێگەی رەزامەندیی هەردوولا”.
ئەو كۆنگرێسمانە كە مانگی ئابی رابردوو، لە نامەیەكی دیكەدا داوای لە بلینكن كردبوو نیگەرانییەكانی ئەمریكا لە بەرامبەر بەردەوامبوونی ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بە بەرپرسانی هەردوولا بگەیێنێت، لە نامە نوێیەكەیدا نیگەرانیی خۆی لە بارەی بڕیارێكی هەفتەی رابردووی دادگەی باڵای فیدراڵیی عێراق دەردەبڕێت كە ناردنی پارەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی بە “نادەستووری” دانا.
مككۆل لەوبارەیەوە بە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت: “نیگەرانم لەوەی بڕیارەكەی ئەم دواییەی دادگەی فیدراڵی لەسەر پرسی بودجەی فیدراڵی پێشانیدەدات كە ئەم ناكۆكییە دەستوورییە چارەسەرنەكراوانە رەنگە بەردەوامبن لە لاوازكردنی دەرفەتەكانی ئاشتەوایی نێوان بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستانی دانپێدانراوی فیدراڵی و ببێتە هەڕەشەیەكی گەورەتر لەسەر متمانە، لە كاتێكدا كە زۆر لە خەڵكی عێراق بە زەحمەتییەكی گەورەدا دەڕۆن.”