پەرژین جەعفەر حاجی روستم
مێژوو پڕە لە وانە، پرۆسە و قۆناغەكانی حوكمرانی و سیاسی لە عێراق زیاتر ئەم ڕاستییەی بۆ ئێمە پشتڕاستكردەوە، كە مێژووی ئەم وڵاتە پڕاوپڕە لەوانەی دووبارە و نەشكاوی چوارچێوەی نەتەوەیی و تائیفییە قەتیسبووەكەیان و قبوڵنەكردنی یەكدی، ئەمەش وایكردووە بەردەوام ناسەقامگیری و توندوتیژی و ناكۆكی و ململانێی بەهەموو ڕووكارەكانیەوە لە عێراقدا لوتكەی پەیوەندییەكانی ئەو پێكهاتانە بێت تێدا دەژین، ئەگەرچی ئەم پێكهاتانەش لە دوای چەندین قۆناغی دەسەڵاتدارێتی لە عێراق دوای ساڵی 2003 بە گرێبەستێك(دەستوری هەمیشەیی) پەیوەندیی و ماف و بەرپرسیارێتی و بوون و نوێنەرایەتیكردنی جیاوازییەكانی داڕشت، بەڵام بێسوود بووە و ئاگری ناكۆكیەكانی هەمیشە هێشتۆتەوە.
نامتمانەیی و هەستی ناوەندگەریی و كەڵەكردنی ناكۆكی و كێشەكان پەیوەندیی نێوان پێكهاتەی سیاسی عێراقی زۆر ئاڵۆزكردووە، بەهیچ هەنگاو و نیەتێك ڕاستەڕێیكردنی ئەم بارە بۆ كورد زەحمەتر بووە، چونكە بەرامبەرەكان ئەو خواستەیان لاگەڵاڵە نەبووە، لە چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكیدا واپێویست دەكات ڕەچاوی مامەڵەكردنی جۆرێتی و چۆنێتی ئەو پێكهاتە گرنگانەی عێراق بێت، بەڵكو پێچەوانە هەستی مەزهەبی و نەتەوەیی زیاتر هانیانی داوە ببن بە كۆسپ و لامپەر لە پێش پێشكەوتنی هەرێمی كوردستان.
دیوە یاسایی و دەستورییەكانی بڕیارەكانی تایبەت بە (دادگای فیدراڵی عێراق) با لێگەڕێن بۆ شارەزا و پسپۆڕەكانی بواری یاسایی و دەستووری ئەوان شرۆڤەی ئەو دەسەڵات و بڕیارانەی ئەوان بكەن و هەڵسەنگاندنی جەوهەری بڕیارەكان بكەن، بەڵام دەكرێت ئەوەش ڕەچاو بكەین و پرسیار بكەین، دیوی سیاسی پشت ئەم بەناو(دادگا)یە چی تێدایە؟ بەردەوام بۆمبێكی تەوقیتكراوە بەڕووی خواست و ئیرادەی میللەتی كورد دەتەقێتەوە، وەك دەڵێن: زیاتر ئەو كاتانە ئەم بۆمبە چێنراوە وەختی تەقینی دێت كە پرسەكە لە بەرژەوەندی میللەتی كورد وەرچەرخێ، بە سكاڵایەكی كەم بایەخ و بێ ناوەڕۆك دەتوانێت بڕیارێكی گرنگی لێوە دەربچێت! عەجب ئەو هەموو پێشێلكاری و گەندەڵی و قەیران و كێشانەی لە عێراق هەیە و سكاڵای زۆر كاریگەر و پشتبەستوو بە بەڵگەی پشتڕاستكراو لەبەردەم ئەم داداوەرانەدا هەیە، كەچی دۆسیەكان ناجوڵێندرێت، تەنیا ئەو دۆسییانە نەبێت تایبەتن بە كورد!
كورد لە دوای قۆناغە نوێیەكەی حوكمڕانی لە عێراق كە پێدەگوترێت دوای سەدام حوسێن زۆر هەوڵ و كۆششیی لەپێناو ئەوەدا بوو جەوهەری ئەو گۆڕانكارییە و لابردنی زوڵم لەسەر پێكهاتەكانی عێراق بكاتە خاڵی ئاشتەوایی و بونیادنانی دەوڵەتێك كە بڕوای بە جیاوازییە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبیەكان هەبێت و چیدیكە بۆ یەكلایی كردنەوەی ململانێیەكان ڕێگەی نادیموكراسی نەگیرێتەبەر و رق وكینە بنەمای ئەو شەراكەتە نەبێت كە تەنیا دورشمە. لەم پێناوەشدا بۆ سەلماندنی راستەقینەیی هاوبەشی لە عێراقی نوێیدا، كورد و سەركردایەتی سیاسی ڕۆڵێكی ئیجابیانەیان بینی و رۆحیەتی لێبوردەیی و پێكەوەژیانیان بەگەڕخست و تائاستێكیش سازشیان نواند، كە لەلاوازیدا نەبووە، بەڵكو لە پێناو ئەوەی مێژوو نەیسەلمێنێ بەسەر كورددا كە دەرفەتی ئاشتەوایی و پێكەوەژیان و كردنەوەی لاپەڕەی نوێی لە عێراقدا نەخوێندوەتەوە، بەڵام جێگەی داخە لەم قۆناغەشدا شێوازێكی نوێی پرۆسەكە دووبارە خۆی نواندەوە، كە زۆر نزیكە لە هەنگاو و قۆناغەكانی سەردەمە شكستخواردووە تاقیكراوەكانی حكومڕانانی پێشووی عێراق.
كورد لە چوارچێوەی عێراقە نوێیەكەدا، زۆرترین خەباتی سیاسی و دەستووری ئەنجامدا و دەستی لە هەوڵەكانی ئاشتەوایی زۆر هەبووە، ئەوەی ئێستایش دەگوزەرێت، بەشێكی پەیوەندی بەو وانە و مێژووە دووبارە هەیە كە لە شەقامی كوردی دەگوترێت (تا لاوازن پێوستیمان پێمانە، چوونە دەسەڵات دژمانن) لە كاتێكیشدا عێراق لە ناوەڕاستی قەیراندایە، بۆ ئێمەی كوردیش وانەیەكە، كە قەیران و ناكۆكیەكانی ناو پێكهاتەكانی عێراق دەرفەت ڕەخساندنە، هەمیشە لە پشت هەر قەیرانێكەوە دەرفەتێك هەیە، دەبێت بۆ ئەم جۆرە قۆناغە كورد تەبایی خۆی بەهێز بكات و ئەم رك و كینە و كۆسپ دروستكراوانەی بەناو دادگای فیدراڵی عێراق بە بەستنەوەی دۆخی ناسەقامگیری نێوان هێزە سیاسیەكانی چوارچێوەی عێراقی كە شەراكەت رەفز دەكات، بتوانین چ وەك حكومەت و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان چ وەك كیانە سیاسییەكان و هاووڵاتیان و ناوەندە كاریگەرەكانی رای گشتی عێراق و بەشداربووانی نێو پرۆسەی سیاسیەكەی بخەینە بەردەم فشارێكی زۆری دیپلۆماسی نێودەوڵەتی تا وێنەی راستەقینەی عێراق و سیاسییەكانیان ڕوونتر بێت كە هەڵگری پەیامی ئاشتی و پێكەوەژیان و پێشكەوتن و چارەسەری كێشەكان نین و پێچەوانە خواستی هەرە سەرەكیان تێكدانە.