ئێران و سعودیە ململانێی بوون بە باڵاترینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

فاتیمە ئیسماعیل حارس
قوتابى به‌شی سیاسەت و پەیوەندیە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی سۆران

پێگەیەكی جوگرافیای گرنگ بۆ هەر وڵاتێك دەكرێت كلیلی بەخت و یاوەری بێت وە بە پێچەوانەوەش هەروەكو بە سەرنجدان بۆ پێگەی جوگرافیای ئێران و سعودیە دەبینین، بەهۆی ئەم پێگە گرنگە جوگرافیای كە هەیانە لە كەنداوی فارس و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی بوونەتە ڕكابەر و گرنگترین ئەكتەری ناوچەی بەشێوەیەك هەر یەكەیان دەیەوێت هەژموونی خۆی بسەپێنێ .

ناكۆكی و ململانێ
بە تێڕوانینمان بۆ مێژوو دەبینین پەیوەندی نێوان ئێران و سعودیە هەر لەسەرەتاوە ڕێڕەوێكی ناهاوسەنگ و پڕ لە گۆڕانكاری گرتووە بە ڕەچاوكردنی بارودۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و ڕێككەوتنی ئەتۆمی نێوان ئێران و ڕۆژئاوا و لە هەمان كاتدا ڕۆڵی بەرچاو و كاریگەری ئێران لە زۆربەی ئەو قەیرانە نالەبارانەی توشی چەندین وڵات بوون لەوانە سوریا ، عێڕاق ، یەمەن . فەراهەم بوونی زەمینەیەكی لەبار بۆ دەسەڵاتی شیعەكان ترسی زیاتری چاندووە بۆتە هۆی ململانێیەكی توند لە نێوان هەر یەكە لە ئێران و سعودیەی باڵادەست لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست .

هەر چەندە ئەم دوو وڵاتە بەهۆی ناكۆكی و ململانێی نێوانیان نەیانتوانیوە هیچ كات تێگەیشتنێكی ئەرێنیان هەبێت بەڵام هەر لەسەرەتای جەنگی سارد و دابەشبوونی وڵاتان بەسەر جەمسەری ئەمریكا و جەمسەری یەكێتی سۆڤیەت واتە بەر لە شۆڕشی ئیسلامی ئێران ئەم دابەشبوونە و ترسی زاڵبوونی دەسەڵاتی یەكێتی سۆڤیەت وای لەم دوو وڵاتە پڕ لە ناكۆكیە كرد كە هاوكاریەكی ناچاریانەی یەكتر بكەن .

بەڵام لە دوای سەرهەڵدانی شۆڕشی ئیسلامی لەئێران سەردەمی بوژانەوەی ئایدۆلۆژیایی شیعەكان و فەراهەمبوونی زەمینەیەكی لەبار بۆ ڕكابەرێتی سوونە و عەرەب دەستی پێكرد .

هاوكات ڕووداوەكانی ١١ سێپتێمبەر كەم هەتا زۆر كاریگەریەكی تەواویان هەبوو هەم بە سوود وە هەم بە زیان بۆ هەندێ لە وڵاتان واتە كاریگەریەكەی تەنها بۆ ناوخۆی ئەمریكا نەبوو بەڵكو كاریگەریەكەی بەشێوەیەكی بەرچاو لە دەرەوەی ئەمریكاش ڕەنگیدایەوە ، هاوكات ئێران و سعودیەش بێ بەش نەبوون لەم كاریگەریە ، هێرشی ئەمریكا بۆ ئەفغانستان هەرەسهێنان بە تاڵیبان و كۆتایی پێهێنانی ڕژێمی بەعس و دەسەڵاتی صەدام حوسەین كە هەر لەسەرەتای دروست بوونیان بە نەیارانی ئێران لە قەڵەم دەدران . ڕووداوەكانی دوای ١١ سێپتێمەبەر دەكرێت بە سوودی ئێران و دەستڕۆیشتووی ئێران و زیانی سعودیە بشكێتەوە لە چوارچێوەی دەسەڵات و هەژمونی خۆیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست .
ئەفغانستان و حكومەتی تاڵیبان كە لەلایەن سعودیەوە پاڵپشتی دارایی و سیاسی دەكرا لە ڕاستیدا بۆ لاواز كردنی دەسەڵاتی ئێران بوو لە ئەفغانستان بەڵام هەروەك ئاماژەمان پێدا لە ڕووداوەكانی دوای ١١ سێپتێمبەر بارودۆخەكە بە تەواوی پێچەوانە بوویەوە كلیلی بەخت بەڕووی ئێراندا كرایەوە . هاوكات هەتاوەكو ڕووخانی ڕژێمی بەعس كلیلی بەڕێوبردنی عێراق لە دەستی سوونەكان بوو بەڵام دوای هێرشی ئەمریكا بۆ عێراق و رووخانی ڕژێم كلیلی بەڕێوبردنی وڵات كەوتە دەستی عەرەبە شیعەكان كە سیستەمێكی نوێی لە عێراقدا دروست كرد بەپێچەوانەی سیستەمی ڕژێمی بەعس كە تێڕوانینێكی دژ بە ئێرانی هەبوو هەر لەو كاتەوە سیاسەتمەداران و لە هەوڵی پەرەپێدانی پەیوەندیە سیاسیەكانن لەگەڵ ئێران بەمەش عێراق بووەتە گۆڕەپانی ململانێ لە نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و سعودیە بە مەبەستی سەپاندنی هەژموونی خۆیان .

دوای شۆڕشی ئیسلامی ئێران بارێكی نوێ بەسەر ململانێ و پەیوەندی نێوان ئەم دوو وڵات زاڵ بوو بە ڕای زۆربەی شارەزایان دەتوانین ناونیشانی جەنگی ساردی ناوچەیی لێ بنێین. هۆكاری سەرەكی ئەم ململانێیە دەكرێت جوگرافیا و كێشەی سیاسی نێوان ئەو دوو وڵاتە بێت سعودیە كە خاوەنی ٢٠٪ یەدەگی نەوتی جیهانە بە واتایەك یەدەگی نەوتی سعودیە یەك لەسەر پێنجی نەوتی جیهان پێكدەهێنێت ئەمە جگە لەوەی سعودیە لە ڕووی سەرچاوەكانی گازی سروشتیەوە پلەی چوارەمی هەیە بوونی نەوت و سەرچاوەی سروشتی بەم ڕێژەیە لە سعودیە وایكردووە لە ئاستی جیهانیش پێگە و كاریگەریەكی یەكجار گرنگی هەبێت هەر چەندە ئەمریكا سعودیە و وڵاتانی سوننە وەكو چەكێك دژی ئێران بەكاربهێنێت بەڵام ئێران بەردەوامە لە بەرپەچدانەوەی ئەم ململانێیە بە ڕێگەی جیاواز .

بەڵام لە كۆتایدا دەكرێت بڵێین ئەستەمە سعودیە و ئێران بگەنە رێككەوتن بەهۆی هەبوونی چەندین پرس و كێشەی جیا جیا لە نێوانیان وەك كێشەی یەمەن ، سوریا ….. هەڕەشەی نێوانیان بۆیە دەكرێت بڵێین گۆڕەپانی ململانێی نێوان سعودیە و كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەمە لەسەر ئاقارێكی ناهاوسەنگ و نەگەیشتن بە ئەنجامێكی تەواو دیاریكراو بەهۆی نالەباری و بەردەوامی گۆڕانی بارودۆخی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.